Wprowadzenie

Moczenie nocne (MN) jest bardzo częstym zjawiskiem, stwarzającym poważne problemy nie tylko dziecku, ale i całej jego rodzinie. Jego skutkiem mogą być istotne zaburzenia emocjonalne i psychospołeczne (rodzina dysfunkcyjna).

Przypadłość ta towarzyszy ludzkości od zarania dziejów. Pierwsze doniesienie o MN i próbach leczenia pochodzi z 1500 r. p.n.e i zostało zamieszczone w papirusie Ebersa. W późniejszych latach (A.D. 77) Pliniusz Starszy w swojej „Historii naturalnej” wzmiankował również o tym problemie, zalecając dodatek gotowanej myszy do pożywienia moczących się dzieci. Pierwszy duży rozdział poświęcony MN ukazał się w podręczniku o chorobach dzieci, autorstwa Paulusa Bagellardusa z Padwy, w 1472 roku. Autor przekazał w nim wiele cennych informacji dotyczących przebiegu naturalnego schorzenia, podkreślając, że jest ono wielkim zmartwieniem zarówno dla dzieci, jak i ich opiekunów.¹

Z biegiem lat wraz z postępem wiedzy zmieniały się poglądy na etiopatogenezę MN, co przyczyniło się do zmiany postępowania z pacjentem moczącym się w nocy. Aby zrozumieć przyczyny MN i odpowiednio im przeciwdziałać, należy zrozumieć mechanizmy związane z fizjologią oddawania moczu.

Neurofizjologia oddawania moczu

Oddawanie moczu jest złożonym aktem odruchowym, podlegającym świadomej kontroli ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Prawidłowy przebieg mikcji zapewnia właściwa budowa dolnych dróg moczowych i ich prawidłowe unerwienie. Jeśli którykolwiek z tych elementów jest uszkodzony lub nieprawidłowo funkcjonuje, pojawiają się różnorodne zaburzenia w oddawaniu moczu.

Ośrodki korowej kontroli mikcji zlokalizowane są głównie w płatach czołowych, odbierają one bodźce z niższych pięter układu nerwowego przez podwzgórze, śródmózgowie i most. Ośrodek odruchu mikcji znajduje się w odcinku krzyżowym rdzenia w segmentach S2-S4, w których położone są komórki macierzyste dla unerwienia przywspółczulnego. Unerwienie sympatyczne pochodzi z segmentów Th11 do L2. W pęcherzu moczowym i cewce – w określonych miejscach – znajdują się neuroreceptory dla obu układów (adrenergiczne, cholinergiczne) oraz receptory czuciowe. Pobudzenie receptorów warunkuje przekazywanie impulsów do- i odśrodkowo do odpowiednich ośrodków OUN, z których zwrotnie płyną bodźce do pęcherza moczowego i cewki moczowej.² Prawidłowe wzajemne oddziaływanie między dolnymi drogami moczowymi a układem nerwowym, warunkujące pełną kontrolę nad mikcją, nie jest nam dane od urodzenia. Dochodzi do niego stopniowo wraz z rozwojem dziecka. W okresie niemowlęcym mikcja jest skutkiem prostego łuku odruchowego z rdzenia kręgowego. Wraz z wiekiem zwiększa się objętość pęcherza moczowego z jednoczesnym zmniejszeniem częstości oddawanego moczu. Niemowlęta oddają mocz około 30 razy na dobę, dziecko w wieku szkolnym – około 6 razy na dobę. Do pełnej korowej kontroli mikcji dochodzi między 3 a 5 rokiem życia, zależnie od osobniczych predyspozycji. Przyjmuje się, że dziewczynki uzyskują kontrolę nad mikcją szybciej niż chłopcy.^3,4