Temat numeru

Stany zagrożenia życia w chorobach zakaźnych u dzieci – jak nie przeoczyć sepsy?

lek. Anna Własienko
lek. Dominika Pomorska
dr hab. n. med. Ernest Kuchar

Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym, Warszawski Uniwersytet Medyczny

Adres do korespondencji: lek. Anna Własienko, Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym, WUM, ul. Żwirki i Wigury 63A, 02-091 Warszawa; e-mail: anna.wlasienko@spdsk.edu.pl

Mimo wielu lat badań nadal nie ustalono jednolitej definicji sepsy, a najbardziej aktualne opracowanie nie precyzuje jej definicji u dzieci. Wobec braku jednoznacznych polskich zaleceń odnoszących się do postępowania przy podejrzeniu sepsy u małych pacjentów autorzy niniejszej pracy dokonali przeglądu badań i zaproponowali praktyczne wskazówki dotyczące diagnostyki i terapii przy jej podejrzeniu u dziecka.

Wprowadzenie

Zakażenia o ciężkim przebiegu pozostają wiodącą przyczyną zgonów niemowląt i dzieci na świecie.1 Do najczęstszych stanów zagrożenia życia w chorobach zakaźnych u dzieci w Polsce należą: sepsa, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR), niewydolność oddechowa w przebiegu zakażeń układu oddechowego (zapalenie krtani, spastyczne zapalenia oskrzeli lub oskrzelików, zapalenie płuc), drgawki, gorączka neutropeniczna oraz znacznie rzadsze w naszym kraju choroby tropikalne (np. malaria, żółta gorączka, gorączki krwotoczne, leiszmanioza).

Ze względu na niecharakterystyczne objawy początkowe, szczególnie w grupie dzieci najmłodszych <3 miesiąca życia, wyzwaniem pozostaje rozpoznanie sepsy i zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. W niniejszej pracy omówiono aktualną definicję sepsy oraz podsumowano zalecenia dotyczące wczesnego rozpoznania, diagnostyki i praktycznego postępowania z gorączkującym dzieckiem <5 roku życia. Z uwagi na możliwość współwystępowania sepsy z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych w pracy ujęto również podstawy diagnostyki i leczenia tej choroby.

Sepsa – definicje i kryteria rozpoznania

Rozpoznanie sepsy i zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci opiera się tradycyjnie na:

  • badaniu podmiotowym
  • badaniu przedmiotowym
  • badaniach dodatkowych, w tym morfologii krwi obwodowej z rozmazem i wskaźnikach stanu zapalnego (białko C-reaktywne, prokalcytonina), stężeniach interleukin (interleukiny 6, interleukiny 8, TNF, receptora interleukiny 2, CD64), gazometrii z oznaczeniem mleczanów, czynnikach krzepnięcia, stężeniach mocznika i kreatyniny2
  • badaniach mikrobiologicznych (posiewach): krwi, moczu, płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR)
  • badaniu PMR (badanie ogólne, szybkie testy lateksowe, badania serologiczne, badania materiału genetycznego drobnoustroju metodą PCR).

Zgodnie z definicją zaproponowaną w 2012 roku (konsensus Surviving Sepsis Campaign3) sepsą nazywamy zespół objawów ogólnoustrojowej reakcji zapalnej (SIRS – systemic inflammatory response syndrome) w następstwie potwierdzonego bakteriologicznie lu...

  1. Temperatura >38,5°C lub <36,0°C
  2. Tachykardia (>2 SD powyżej normy dla wieku dziecka) lub bradykardia (szczególnie u dzieci <1 roku życia)
  3. Tachypnoe (>2 SD powyżej normy wiekowej), bezdechy lub konieczność wentylacji mechanicznej
  4. Leukocytoza lub leukopenia bądź obecność >10% niedojrzałych postaci granulocytów.

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Sepsa – definicje i kryteria rozpoznania

Rozpoznanie sepsy i zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci opiera się tradycyjnie na:

Rozpoznanie ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci

Objawy kliniczne ropnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (RZOMR) u dzieci chociaż zbliżone, różnią się i zależą od wieku dziecka i czynnika etiologicznego. [...]

Etiologia sepsy i bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci

Wiek dziecka jest najważniejszym czynnikiem determinującym czynniki etiologiczne wywołujące RZOMR i sepsę. Bakteriami odpowiedzialnymi za sepsę w populacji dziecięcej są najczęściej [...]

Czynniki ryzyka zakażenia uogólnionego i RZOMR

Na etiologię i przebieg zakażeń inwazyjnych u danego pacjenta wpływają dodatkowe indywidualne czynniki ryzyka oraz choroby towarzyszące, w tym inne zakażenia. [...]

Objawy alarmowe u gorączkującego dziecka

Szczególną grupą pacjentów, u których należy podejrzewać sepsę lub RZOMR, są dzieci z zaburzeniami świadomości. W celu ich obiektywizacji można posłużyć [...]

Badania dodatkowe

Do badań dodatkowych rutynowo zalecanych przy podejrzeniu sepsy lub RZOMR należą: morfologia krwi z rozmazem ręcznym, jonogram, CRP, prokalcytonina, układ krzepnięcia [...]

Leczenie

Leczenie RZOMR i/lub towarzyszącej sepsy polega na jak najszybszym podaniu antybiotyków (w miarę możliwości po zabezpieczeniu materiału mikrobiologicznego) oraz na objawowym [...]

Podsumowanie

Gorączka u dzieci jest najczęstszą przyczyną zgłaszania się na konsultację lekarską. Niezwykle istotne dla poprawy rokowania dzieci z sepsą i RZOMR [...]

Do góry