Ostre bóle brzucha u dzieci mogą być objawem zagrażającym życiu, wymagającym szybkiej diagnostyki i leczenia (niekiedy chirurgicznego). Od sprawnego przeprowadzenia badania podmiotowego i przedmiotowego oraz znajomości symptomatologii i umiejętności różnicowania przez lekarza zależy dalsze rokowanie co do zdrowia i życia pacjenta.

Wprowadzenie

Ostry ból brzucha jest definiowany jako zdarzenie medyczne, w którym występuje nagły, ciężki ból w jamie brzusznej o natężeniu narastającym w ciągu kilku godzin.¹ Często towarzyszą mu inne objawy.² To jeden z najczęstszych problemów zdrowotnych zgłaszanych przez dziecko.³ Wizyty małych pacjentów z ostrym bólem brzucha stanowią około 9% wizyt w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej (POZ).⁴

Bóle brzucha mogą być trzewne, somatyczne i odniesione ze względu na naturę pobudzanych receptorów.

Ból trzewny

Ból trzewny jest zwykle tępy, słabo umiejscowiony i przemijający, ma charakter kolkowy, niejednokrotnie towarzyszą mu objawy wegetatywne (nudności, wymioty), często lokalizuje się symetrycznie wzdłuż linii pośrodkowej ciała i nasila się w spoczynku.¹ Na ogół wynika z pobudzenia trzewnych receptorów bólowych znajdujących się na błonie surowiczej, w krezce oraz w mięśniach jelit i narządów mających światło.⁵ Receptory te odpowiadają za reakcje na czynniki mechaniczne i chemiczne, takie jak: rozciąganie, napięcie i niedokrwienie (tab. 1).

Ból somatyczny

Ból somatyczny jest ostry, przedłużający się, bardziej intensywny i lepiej umiejscowiony. Zazwyczaj ma nagły początek, nasila go kaszel i zmiana pozycji ciała. Najsilniej odczuwa się go w miejscu zmienionym chorobowo.¹ Receptory odpowiedzialne za ból somatyczny są zlokalizowane w otrzewnej ściennej, mięśniach i skórze. Do ich pobudzenia dochodzi w wyniku procesu zapalnego, napięcia albo rozciągania otrzewnej ściennej.

Ból odniesiony

Ból odniesiony jest dobrze zlokalizowany, ale odczuwany w dystalnych częściach dermatomów – w miejscu odległym od uszkodzonych narządów. Przykładowo proces zapalny z przepony może być odczuwany jako ból w ramionach i dolnej części szyi.^1,5

Etiologia

Ostry ból brzucha może świadczyć o chorobie wymagającej interwencji chirurgicznej.^5,6 Najczęściej jednak jest objawem schorzeń niegroźnych dla życia, np. zapalenia jelit w przebiegu infekcji wirusowej czy bakteryjnej. Mimo że ból brzucha jest zwykle łagodny i samoograniczający, aż u 10-30% dzieci zgłaszających się na oddziały pomocy doraźnej zachodzi konieczność szybkiej interwencji chirurgicznej z powodu ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego albo innych podobnych stanów.⁴