Przewlekła biegunka jest u dzieci objawem stosunkowo rzadkim, jednak wobec bardzo licznych, a zarazem patofizjologicznie odrębnych przyczyn może nastręczać wiele trudności diagnostycznych. W artykule przedstawiono wybrane, najczęstsze jednostki chorobowe oraz sposób ich różnicowania w ramach podstawowej opieki zdrowotnej.

Wprowadzenie

Biegunka oznacza oddawanie zwiększonej liczby (zwykle ≥3/24 h) luźnych stolców lub nawet pojedynczych, ale zawierających śluz, ropę i/lub krew. Przewlekłą biegunkę definiuje się jako utrzymywanie się biegunki ponad 30 dni. W sytuacji gdy objawy trwają 14-30 dni, niektórzy autorzy używają określenia „przewlekająca się”. Ostra biegunka, chociaż zwykle ustępuje w ciągu 7 dni, może się więc utrzymywać nawet 2 tygodnie.

U większości dzieci przewlekła biegunka nie wynika z ciężkiej choroby organicznej, dlatego kluczowe jest uspokojenie opiekunów i niekiedy modyfikacja diety dziecka. Z drugiej strony należy zachować odpowiednią czujność, aby nie przeoczyć pacjentów wymagających pilnej, szerokiej diagnostyki i leczenia specjalistycznego. Ograniczone możliwości diagnostyczne w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) nie ułatwiają tego zadania. Lekarz POZ, wykorzystując dostępne mu badania laboratoryjne i obrazowe, może jednak przeprowadzić wstępne różnicowanie przyczyn przewlekłej biegunki, rozpoznać niektóre z nich czy zakwalifikować pacjenta do diagnostyki specjalistycznej.

Patofizjologia

Do przewlekłej biegunki dochodzi najczęściej w wyniku działania 2 podstawowych mechanizmów: sekrecyjnego i osmotycznego.

W biegunce sekrecyjnej pod wpływem enterotoksyn bakteryjnych, niektórych peptydów jelitowych (np. wazoaktywnego peptydu jelitowego [VIP – vasoactive intestinal peptide]) czy w wyniku mutacji genów białek transportujących jony rozwija się zaburzenie równowagi między wchłanianiem i wydzielaniem, prowadzące do rozluźnienia mas kałowych. Ten rodzaj biegunki jest typowy m.in. dla szeroko pojętych chorób zapalnych jelita, celiakii czy guzów neuroendokrynnych.

Biegunka osmotyczna zaś jest spowodowana zaburzeniami wchłaniania niektórych substancji (np. laktozy czy fruktozy) lub nadmiernym spożyciem związków nieulegających wchłanianiu, co powoduje zwiększenie ładunku osmotycznego w świetle jelita.

Różnicowanie między wymienionymi rodzajami biegunki, choć bardzo przydatne w niejasnych sytuacjach, jest trudne w warunkach POZ. Prosty test polega na wstrzymaniu podaży doustnej wszelkich pokarmów (jednak przy zapewnieniu odpowiedniego nawodnieni...