Sód jest pierwiastkiem niezbędnym do życia i pełniącym w organizmie człowieka wiele kluczowych funkcji. Jako główny kation przestrzeni pozakomórkowej odpowiada za gospodarkę wodno-elektrolitową, a jego stężenie w płynach ustrojowych podlega ścisłej regulacji. Zarówno niedobór, jak i nadmiar sodu prowadzą do poważnych konsekwencji zdrowotnych, a w związku z tym wymagają pilnego leczenia. Problemem współczesnych czasów jest nadmierne spożycie soli. U podłoża takiego zachowania leżą złożone mechanizmy psychobiologiczne wynikające z ewolucyjnego przystosowania się człowieka do środowiska ubogiego w sód. Uwrażliwienie dróg nerwowych zależne m.in. od ilości spożywanej soli sprzyja trwałym zmianom w zachowaniach związanych z apetytem i konsumpcją sodu oraz wpływa na nastrój hedoniczny człowieka^1,2.

W artykule omówiono mechanizmy psychobiologiczne, które promują i utrzymują nadmierne spożycie sodu w diecie, oraz zaburzenia gospodarki sodowej i metody ich leczenia u dzieci.

Homeostaza sodu

W organizmie człowieka sód jest głównym kationem przestrzeni pozakomórkowej. Z całkowitej puli sodu aż 91% znajduje się poza komórkami, a jedynie 9% w płynie śródkomórkowym. Warunkuje on osmolalność płynów ustrojowych i tym samym odpowiada za utrzymanie właściwej objętości płynu poza- i wewnątrzkomórkowego. Ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych we wszystkich przestrzeniach wodnych organizmu jest jednakowe (prawo izoosmolalności) i wynosi 285-295 mOsm/kg H₂O. Wzrost osmolalności jednej z tych przestrzeni powoduje przesunięcie wody między przestrzeniami zgodnie z gradientem stężeń i prawem osmozy^3,4.

Stężenie sodu w surowicy mieści się w wąskim przedziale i wynosi 135-145 mmol/l, a w płynie śródkomórkowym jedynie 10-20 mmol/l. Zawartość sodu w organizmie regulują: receptory objętościowe (poprzez wydzielanie peptydu natriuretycznego) i ciśnieniowe (aktywujące układ współczulny), układ renina–angiotensyna–aldosteron oraz hormon antydiuretyczny (ADH – antidiuretic hormone; wazopresyna). W przypadku hipowolemii dochodzi do aktywacji mechanizmów powodujących zatrzymanie sodu w organizmie. Odwrotnie zaś dzieje się w sytuacji wzrostu objętości pozakomórkowej. Sód wydalany jest przez nerki (95%), przewód pokarmowy (4,5%) oraz wraz z potem przez skórę (około 0,5%)^3,4.

Badania przeprowadzone na przestrzeni ostatnich lat istotnie poszerzyły wiedzę na temat homeostazy sodu. Odkryto, że może on być gromadzony w postaci nieczynnej osmotycznie w podskórnej tkance łącznej przez glikozaminoglikany przestrzeni śródmiążs...