Komentarz

prof. dr hab. n. med. Piotr Albrecht

Powyższy artykuł przeczytałem z dużym zainteresowaniem. Moje zaciekawienie wzbudziła szczególnie jego część ilustracyjna, która pozwoliła mi dostrzec, że w swoim już dość długim życiu zawodowym taki obraz zapewne widziałem, ale w żaden sposób nie umiałem go do liszaja płaskiego przypisać, zwłaszcza że – jak podaje autorka opracowania oraz jak zdołałem się z piśmiennictwa dowiedzieć – nie jest to schorzenie często występujące. To niewątpliwa ogromna zaleta dydaktyczna przedstawionego opisu przypadku.

Przyczyna liszaja płaskiego nie jest znana, ale postuluje się atak układu odpornościowego na skórę przez cytotoksyczne limfocyty T. Predyspozycja genetyczna w tym schorzeniu na pewno istnieje, ale dodatkowymi proponowanymi czynnikami wyzwalającymi są m.in. narażenie na metale, niektóre leki, choroby wątroby, szczepienia (zwłaszcza szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B) i infekcje (zwłaszcza wirusem zapalenia wątroby typu C).

Postaci liszaja płaskiego, ich obraz morfologiczny i przebieg zostały przez autorkę wszechstronnie opisane, więc nie będę się szczegółowo do nich odnosił, gdyż nie tylko moja wiedza, lecz przede wszystkim doświadczenie są w tym zakresie ograniczone.

Na uwagę zasługuje opis zarówno przebiegu liszaja płaskiego, jak i wdrożonego oraz nadal stosowanego leczenia, a także jego wyników. Do efektów terapii w przypadku liszaja płaskiego należy zawsze podchodzić z pewną ostrożnością ze względu na samoograniczający się charakter tego schorzenia.

Lekarz podejrzewający liszaja płaskiego – a wiemy już, jakie zmiany skórne bądź śluzówkowe mogą sugerować to rozpoznanie – powinien dokładnie zbadać skórę, błonę śluzową jamy ustnej, paznokcie i narządy płciowe oraz obserwację taką kontynuować przez cały przebieg choroby.

W leczeniu skórnej postaci liszaja płaskiego zaleca się obecnie jako leki pierwszego rzutu glikokortykosteroidy o średniej sile działania (z ewentualnym dodatkiem fototerapii), które zastosowano w opisanym przypadku, a w leczeniu ustnej postaci liszaja płaskiego glikokortykosteroidy do stosowania miejscowego o średniej lub dużej/bardzo dużej mocy. Z kolei w przypadku liszaja płaskiego narządów płciowych wskazane są miejscowe glikokortykosteroidy o średniej sile działania lub miejscowe inhibitory kalcyneuryny.

Jeśli miejscowe glikokortykosteroidy nie powodują żadnej odpowiedzi, istnieje wiele innych ogólnoustrojowych i miejscowych opcji terapeutycznych mogących taką odpowiedź na leczenie zapewnić. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę z pewnych ograniczeń dotychczasowych badań i podsumowań dotyczących terapii. Większość z nich albo przeprowadzono tylko w jednym ośrodku, albo ma charakter retrospektywny, a ponadto choroba ta, jak wiele innych, ma skłonność do samoustępowania nawet bez leczenia. W związku z tym wydaje się, że konieczne jest przeprowadzenie większych, wieloośrodkowych, prospektywnych badań, które pozwolą na pewną standaryzację schematów terapeutycznych i lepszą ocenę stosowanych terapii w populacji dziecięcej, w której liszaj płaski na dodatek nie jest schorzeniem częstym.

Jedną z najnowszych opcji terapeutycznych w leczeniu liszaja płaskiego u dzieci jest skuteczne zastosowanie barycytynibu z grupy inhibitorów kinaz janusowych. Hwang i wsp.¹ przeprowadzili otwarte, jednoramienne badanie z udziałem 12 pacjentów z liszajem płaskim, którym podawano barycytynib 2 razy dziennie przez 16 tygodni. Z wcześniejszych badań wynikało, że interferon γ jest kluczowym mediatorem w patogenezie liszaja płaskiego, co prowadziło do hipotezy, że inhibitor kinazy janusowej byłby obiecującą opcją terapeutyczną. Po tygodniu leczenia u 37,5% pacjentów zaobserwowano odpowiedź na barycytynib, przy czym u 100% pacjentów odpowiedź w skali Physician Global Assessment (PGA) była wyraźna lub prawie wyraźna w 12 tygodniu terapii. W 16 tygodniu odpowiedź na leczenie barycytynibem odnotowano u 90,9% pacjentów, a w 20 tygodniu obserwacji, po 4 tygodniach przerwy, odsetek ten wzrósł do 100%. Zaobserwowano również poprawę we wszystkich drugorzędowych punktach końcowych, w tym w zakresie powierzchni ciała zajętej przez zmiany skórne (BSA – body surface area), całkowitej liczby zmian w organizmie i oceny nasilenia świądu. Zarejestrowano łącznie 12 zdarzeń niepożądanych, z czego jedno – niską liczbę neutrofilów – uznano za związaną z badanym lekiem. Zdaniem Hwang i wsp. obiecujące wyniki tego otwartego, jednoramiennego badania uzasadniają przyszłe randomizowane, kontrolowane badania dotyczące zastosowania barycytynibu w leczeniu liszaja płaskiego.

Z oceną efektywności różnych inhibitorów kinaz janusowych w terapii liszaja płaskiego można się zapoznać w publikacji Abduelmuli i wsp. z 2023 roku². Z kolei przegląd i podsumowanie skuteczności różnych terapii stosowanych w leczeniu liszaja płaskiego można znaleźć w publikacji Andabak-Rogulj i wsp. z 2023 roku³.

Piśmiennictwo

1. Hwang A, Kechter J, Do T, et al. Oral baracitinib in the treatment of cutaneous lichen planus. Presented at: American Academy of Dermatology Annual Meeting; March 17-21, 2023, New Orleans

2. Abduelmula A, Bagit A, Mufti A, et al. The use of Janus kinase inhibitors for lichen planus: an evidence-based review. J Cutan Med Surg 2023;27(3):271-6

3. Andabak-Rogulj A, Vindiš E, Aleksijević LH, et al. Different treatment modalities of oral lichen planus – a narrative review. Dent J (Basel) 2023;11(1):26