Wprowadzenie

Utrzymanie fizjologicznego stężenia wapnia w płynie pozakomórkowym odgrywa zasadniczą rolę w zachowaniu homeostazy organizmu, w tym przede wszystkim w prawidłowym funkcjonowaniu mięśni, nerwów oraz układu krzepnięcia. Dlatego też zarówno stany zmniejszonego, jak i zwiększonego stężenia wapnia w surowicy (hipo- i hiperkalcemii) należą do jednych z najważniejszych i najpoważniejszych w skutkach zaburzeń metabolizmu. Nic więc dziwnego, że w organizmie człowieka funkcjonują złożone i wzajemnie powiązane mechanizmy regulujące gospodarkę wapniową. Ich zrozumienie pozwala na właściwą interpretację wyników badań laboratoryjnych, ułatwia ustalenie rozpoznania oraz umożliwia wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Wybrane aspekty kliniczne homeostazy wapniowej

Zawartość wapnia w poszczególnych strukturach organizmu jest nierównomierna. Aż 98% jego ogólnoustrojowych zasobów znajduje się w kościach, gdzie wraz z fosforem służy jako budulec, wchodząc w skład substancji mineralnej. Pozostałe 2% to wapń wewnątrzkomórkowy i pozakomórkowy pełniący rolę metaboliczną. Pierwszy z nich, mimo bardzo małych stężeń, nieprzekraczających 1 µmol/l, bierze udział w kluczowych procesach przekazywania sygnałów, aktywacji enzymów, pobudliwości czy kurczliwości komórek. Drugi znajduje się w płynie międzykomórkowym i osoczu, dzięki czemu jest dostępny dla rutynowej diagnostyki laboratoryjnej. Ponieważ ze względów metodologicznych większość laboratoriów analitycznych oznacza stężenie wapnia całkowitego w surowicy (osoczu), należy pamiętać, że w warunkach fizjologicznych jedynie jego połowa występuje w postaci zjonizowanej (Ca²⁺) i odpowiada za skutki biologiczne. Pozostała, „nieaktywna” część tworzy związki z różnymi substancjami, głównie z albuminami. W niektórych sytuacjach ich wzajemne proporcje mogą ulec zmianom i być powodem niewłaściwej interpretacji zaburzeń kalcemicznych. Klasycznym tego przykładem jest hipoalbuminemia, która prowadzi do zazwyczaj nieistotnego klinicznie zmniejszenia stężenia wapnia całkowitego w surowicy ze względu na utrzymanie Ca²⁺ na prawidłowym poziomie. W tym przypadku użyteczne jest obliczenie stężenia tzw. wapnia całkowitego skorygowanego względem stężenia albumin za pomocą jednego z poniższych wzorów:¹

Wapń całkowity skorygowany [mg/dl] = stężenie oznaczonego wapnia całkowitego [mg/dl] + (4 – stężenie albumin w surowicy [g/dl]) × 0,8 

lub

Wapń całkowity skorygowany [mmol/l] = stężenie oznaczonego wapnia całkowitego [mmol/l] + (40 – stężenie albumin w surowicy [g/l]) × 0,02.