Dysponujemy badaniami, w których stosowano EW w grupie pacjentów 13-35 lat z pierwszym epizodem schizofrenii i udokumentowaną opornością na neuroleptyk.[18] W badaniu Suzuki (2006) oceniono krótkoterminowy wpływ zabiegów elektrowstrząsowych na stan psychiczny siedmiu chorych na schizofrenię z pierwszym epizodem. Objawy kliniczne oceniano przy użyciu Brief Psychiatric Rating Scale (BPRS) i całościowej oceny funkcjonowania (GAF).[18] U wszystkich pacjentów, u których stosowano EW, uzyskano poprawę objawową. W literaturze spotkać można doniesienia na temat utrzymujących się zaburzeń poznawczych u osób po EW.

Warto zaznaczyć, jak ważna jest rola funkcji poznawczych w codziennym funkcjonowaniu. Funkcje poznawcze odpowiadają za nasze umiejętności komunikacyjne, zdolność zapamiętywania, możliwość przyswajania nowej wiedzy, planowanie i wykonywanie działań. W schizofrenii dochodzi do globalnego upośledzenia funkcjonowania poznawczego, dlatego ważne jest, żeby nasze oddziaływania nie pogłębiały deficytów kognitywnych pacjentów, szczególnie młodych, gdyż wpływa to na ich zdolności adaptacyjne.

Czy zabiegi EW nasilają deficyty u młodzieży, wyjaśniło badanie de la Serna i wsp. (2011). Przeprowadzono dwuletnią obserwację funkcjonowania poznawczego w celu zbadania długoterminowego wpływu zabiegów elektrowstrząsowych na funkcje poznawcze w grupie młodzieży z rozpoznaniem schizofrenii lub zaburzeń schizoafektywnych. Nie wykazano istotnych różnic w badaniach neuropsychologicznych pomiędzy grupą chorych po zabiegach EW oraz grupą, u której stosowano farmakoterapię bez EW. Dlatego nie wydaje się, by EW miały jakikolwiek negatywny wpływ na funkcje neurokognitywne.[19]

Szczególne przypadki – zachowania samobójcze

Dane na temat wpływu zabiegów EW na zachowania samobójcze są niejednoznaczne. Badania obejmujące lata 1945-1979 potwierdziły znaczne działanie ochronne EW i obniżanie skłonności do podejmowania prób samobójczych u pacjentów z psychozami afektywnymi oraz psychozami schizofrenicznymi. Jednak w badaniu Babigian i Guttmacher (1984) nie udało się wykazać, że EW zmniejszają zachowania samobójcze. Autorzy analizowali rejestry psychiatryczne lat 1961-1975 rejonu hrabstwa Monroe (Nowy Jork). Nie zaobserwowano wpływu elektrowstrząsów na liczbę podejmowanych prób samobójczych, obserwowano natomiast zmniejszenie ogólnej liczby zgonów z innych przyczyn.[20]

Podobne wyniki uzyskano w badaniu kohortowym Munk-Olsen (2007), obejmującym lata 1976-2000, wykazującym zmniejszenie ogólnej śmiertelności w grupie pacjentów, u których w leczeniu zastosowano EW. Jednak fakt ten wynikł ze znacznie mniejszej umieralności z przyczyn naturalnych, a nie ze zmniejszenia się liczby samobójstw.[21]

Stosowanie elektrowstrząsów u kobiet w ciąży

Doniesienia są niejednoznaczne. Wcześniejsze prace podkreślały ich wysoką skuteczność i bezpieczeństwo. Terapia wydawała się skuteczną i bezpieczną metodą leczenia ciężarnych, u których rozpoznawano zaburzenia nastroju w przebiegu zaburzeń depresyjnych oraz choroby afektywnej dwubiegunowej.[22] Pełną odpowiedź na elektrowstrząsy obserwowano u ponad 84 proc. pacjentek z ciężką depresją, u ponad 91 proc. ciężarnych chorych z ChAD (głównie w ramach epizodów depresyjnych) oraz u 50 proc. w przypadku schizofrenii. W pozostałych przypadkach uzyskano częściową odpowiedź na terapię. W badaniu tym przeprowadzone zabiegi elektrowstrząsowe nie zwiększały ryzyka przedwczesnego porodu ani powikłań ciąży.[23]

Wcześniejsze publikacje wskazywały, że EW mogą być stosunkowo bezpieczne w czasie ciąży.

Metaanaliza Leiknes i wsp. (2013) niestety nie jest tak optymistyczna, jeśli chodzi o wpływ elektrowstrząsów na przebieg ciąży.[24] Uwzględniono 169 przypadków kobiet, u których w trakcie ciąży wykonano zabiegi elektrowstrząsowe. Średni wiek to 29 lat. Średnia liczba przeprowadzonych zabiegów – 9,4. Większość kobiet, u których wykonywano zabiegi elektrowstrząsowe, była w drugim trymestrze ciąży. Głównymi wskazaniami diagnostycznymi (u 63 proc.) w latach 1970-2013 były zaburzenia depresyjne, w tym depresja dwubiegunowa. Obserwowane i opisywane działania niepożądane, które powiązano z zabiegami EW, to: zmniejszenie tętna płodu, wystąpienie skurczów macicy i przedwczesnego porodu (ur. między 29. i 37. tygodniem ciąży). Odsetek występowania działań niepożądanych był wysoki, obserwowano je niemal u 1/3 pacjentek (29 proc.). Ogólnie (wszystkie lata), śmiertelność dzieci wynosiła 7,1 proc. (12/169), a od 1970 do 2013 roku wskaźnik śmiertelności wyniósł 9,4 proc. (5/54). Najczęstszym działaniem niepożądanym występującym u matki (28 proc.) był przedwczesny poród oraz konieczność włączenia leczenia tokolitycznego. Najczęściej zgłaszanym zdarzeniem niepożądanym dla płodu było zmniejszenie FHR.[24] Dziwne skurcze płodu obserwowano i opisano również u trzech kobiet w ciąży z ciężkimi psychozami, leczonych elektrowstrząsami. Jednak zarówno u kobiet, u których wykonywano EW, jak i u dzieci, nie wystąpiły poważne powikłania.[25]

Podawanie leków psychotropowych w okresie ciąży wymaga wielkiej ostrożności i korzyści muszą przeważać nad potencjalnymi zagrożeniami, zwłaszcza w pierwszym trymestrze. Co do leków przeciwdepresyjnych, ostatnio populacyjne badania kohortowe z bazy danych duńskich oceniły, że stosowanie SSRI w ciąży nie niesie ze sobą żadnego ryzyka.[26] Dla leków przeciwpsychotycznych ryzyko związane z ich użyciem w czasie ciąży nie jest jasne. Na podstawie opublikowanych danych można stwierdzić, że terapia elektrowstrząsami może być akceptowalną formą terapii w szczególnych przypadkach, niezbędne jest jednak dokładne monitorowanie matki i dziecka przy rozpatrywaniu EW w czasie ciąży.

Podsumowanie

1 Pomimo wieloletniej tradycji związanej ze stosowaniem zabiegów elektrowstrząsowych, nadal budzą one sporo kontrowersji. Ostatnie publikacje z tego zakresu dowodzą, że zarówno w Polsce, jak i na świecie powraca się do tej sprawdzonej, skutecznej i bezpiecznej metody leczenia. Badania potwierdzają, że jest to metoda lecznicza przynosząca zazwyczaj szybką poprawę stanu psychicznego, pozwalająca na skrócenie czasu hospitalizacji, a co najbardziej istotne – zmniejszająca ogólną śmiertelność w grupie chorych psychicznie.

2 Niejednoznaczne pozostają badania dotyczące stosowania elektrowstrząsów w ciąży. Wcześniejsze badania sugerowały ich wysokie bezpieczeństwo, niestety ostatnia metaanaliza podważa te dane. Dlatego w przypadku stosowania terapii EW u pacjentek spodziewających się dziecka, należy zachować szczególną ostrożność oraz przez cały okres leczenia monitorować zarówno matkę, jak i dziecko.

3 Nadal w piśmiennictwie podkreśla się znaczenie elektrowstrząsów jako metody z wyboru w przypadkach zagrażających życiu pacjenta, takich jak depresja, ciężka katatonia, czy w nasilonym złośliwym zespole neuroleptycznym. Skuteczność EW jest oceniana na poziomie 50-90 proc., w przypadku stosowania elektrowstrząsów w katatonii jest opisywana ich 100-proc. skuteczność.