Niezwykle istotne jest zwrócenie uwagi na zaburzenia depresyjne u sportowców, z uwagi na duże ryzyko samobójstwa, możliwe w okresie obniżonego nastroju

Zaburzenia depresyjne u sportowców to niedoceniany i wciąż niezbadany problem psychiatryczny. Wydaje się, że u osób zajmujących się sportem wiedza dotycząca zaburzeń psychicznych, zarówno w zakresie epidemiologii, podstawowej symptomatologii, jak i profilaktyki, jest niewystarczająca.

Należy podkreślić, że zdrowie psychiczne sportowca z pespektywy wyczynu odgrywa bardzo ważną rolę. Zaburzenia nastroju mogą być dość istotną przyczyną stanowiącą przeszkodę w prawidłowym treningu oraz we współzawodnictwie. Depresja zmniejsza wykonanie wyczynu, w okresie jej trwania zwiększa się ryzyko zachowań samobójczych, zmniejsza się odporność na stres, nasileniu ulega zaś lęk, który jest istotną zmienną wpływającą na poziom prezentowanej formy i współzawodnictwo.

Czynniki ryzyka

Częstość depresji u sportowców jest podobna jak w populacji ogólnej. Niektórzy badacze podkreślają, że zaburzenia depresyjne występują rzadziej u sportowców wyczynowych niż w populacji ogólnej.[1] Jednak u sportowców czynniki ryzyka, tzw. czynniki spustowe, są inne. Oprócz klasycznych stresorów psychospołecznych, do których możemy zaliczyć m.in. śmierć bliskiej osoby, znaczne pogorszenie sytuacji finansowej, utratę stabilności ekonomicznej, problemy rodzinne, dochodzą w tym przypadku stresory wynikające ze specyfiki uprawianej dyscypliny, np. kontuzje, ból związany z urazami oraz konieczność rezygnacji ze sportu z uwagi na stan zdrowia. Sport wyczynowy, wiążący się z przewlekłym silnym stresem i długotrwałym, nadmiernie obciążającym treningiem, może prowadzić do zespołów podobnych do zaburzeń depresyjnych.[2] Zwracam uwagę na przetrenowanie (overtraining), które niekiedy przypomina objawami zespół depresyjny, nie jest jednak równoznaczne z depresją.

Kryteria diagnostyczne

Dla rozpoznania depresji u sportowców obowiązują ogólne kryteria diagnostyczne zawarte zarówno w klasyfikacji ICD-10, jak i DSM-V. Należy jednak zwrócić uwagę na pewne specyficzne objawy, które winny sugerować problem. Zwiększona drażliwość, mniejsze zaangażowanie w trening i współzawodnictwo, zwiększenie poziomu lęku oraz brak odczuwania przyjemności z wykonywanych zadań to zauważalne objawy nasuwające podejrzenie depresji. Dodatkowymi czynnikami są problemy związane z nadużywaniem alkoholu i środków psychoaktywnych. Spadek masy ciała, który w kryteriach diagnostycznych jest jednym z objawów zespołu depresyjnego, wymaga różnicowania z innym istotnym problemem, zaburzeniami odżywiania.

Czynnikiem ryzyka depresji w sporcie wyczynowym jest również wypalenie. Definiowane jest ono jako emocjonalne i fizyczne wyczerpanie, obniżone poczucie osiągnięć sportowych i dewaluacja sportu.[3] Należy zwrócić uwagę na istotny fakt, że intensywny wysiłek fizyczny nie jest związany z wypaleniem, które obejmuje szersze obszary funkcjonowania i nie jest jednoznaczne z przetrenowaniem (overtraining).

Cechy wypalenia

Podstawową jego cechą w sporcie jest fizyczne i psychiczne wyczerpanie przekraczające rutynę sportową. Kolejny symptom stanowi rozpoczynająca się deprecjacja własnych osiągnięć sportowych oraz pojawiający się objaw depersonalizacji wobec uprawianego sportu i osób z nim związanych. Podkreślić należy, że wypalenie jest immanentną częścią kariery sportowej i nie musi oznaczać jej zakończenia. Nie dowiedziono, by jego przyczyną były miejsce i warunki pracy. Co więcej, korelacja między długością stażu zawodowego a nasileniem symptomów wypalenia jest bliska zeru. Należy uznać, że główne przyczyny tkwią w danej osobie oraz strukturze jej osobowości.

Do istotnych indywidualnych czynników wypalenia zaliczyć należy wysoką reaktywność, żywe i intensywne reagowanie na bodźce ze strony otoczenia. Czynnikami wypalenia są również cechy osobowości. Osoby bardziej lękowo nastawione do otoczenia, kontrolujące następstwa własnych działań, wrogie wobec otoczenia oraz przyjmujące postawę bierną w radzeniu sobie ze stresem, a więc unikające sytuacji trudnych, są bardziej na nie narażone, niż osoby tych cech nieposiadające. System poznawczy danej jednostki jest zatem istotnym czynnikiem wypalenia. Wg Maslach w celu poszukiwania jego przyczyn należy dokonać analizy sześciu obszarów, w których może dojść do dysonansu między środowiskiem pracy a daną jednostką:

Robert Enke – nim popełnił samobójstwo w listopadzie 2009 roku, był podstawowym bramkarzem drużyny Hannover 96 i kandydatem do gry w reprezentacji Niemiec podczas mistrzostw świata w RPA w 2010 roku.
źródło: Ina96/Wikipedia.pl

1. przeciążenie pracą,

2. kontrola nad tym, co ta osoba robi,

3. uznanie i nagroda, poczucie bycia docenianym,

4. relacje interpersonalne między pracownikami,

5. poczucie sprawiedliwości,

6. własny system wartości.[4]

Poziom wypalenia u sportowca wyczynowego zmienia się w trakcie trwania sezonu sportowego. Zwykle najwyższy stopień wyczerpania, przy jednoczesnym najniższym poziomie wykonania wyczynu, występuje w środku sezonu. Pod koniec sezonu poziom wypalenia zawodników jest istotnie niższy.[5] W sporcie jednak objawy wypalenia są determinowane przez odmienne czynniki stresogenne. Analiza poszczególnych czynników pozwala w istotny sposób zapobiegać temu stanowi, opóźniać jego wystąpienie lub zmniejszać nasilenie.