Rys historyczny

Przestrzeganie praw osób chorych i zaburzonych psychicznie uważane jest przez większą część międzynarodowej społeczności za jeden z podstawowych mierników poszanowania i przestrzegania praw człowieka w ogóle. Organizacje międzynarodowe zajmujące się problemem poszanowania oraz przestrzegania praw i swobód obywatelskich stworzyły i opublikowały szereg kart i kodeksów normujących prawa chorych psychicznie, do których można zaliczyć m.in. Deklarację Hawajską (1977), Deklarację praw człowieka i ochrony zdrowia psychicznego (1989).

Zwiększone zainteresowanie przestrzeganiem praw osób chorych psychicznie było następstwem licznych tragicznych doświadczeń z okresu II wojny światowej, kiedy Niemcy hitlerowskie zastosowały na szeroką skalę eksterminację psychicznie chorych i upośledzonych umysłowo zarówno na terenie Niemiec, jak i w krajach okupowanych, oraz nadużywania psychiatrii do celów politycznych w Związku Sowieckim i w niektórych innych krajach.

Szczególne znaczenie miało wprowadzenie regulacji prawnych w formie stosownych ustaw m.in. Rady Europy realizującej uchwaloną przez ONZ w 1948 roku Powszechną Deklarację Praw Człowieka i Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (1966). Podstawę stanowią art. 2, 9, 10, 17 wymienionego paktu.

Polska do połowy lat 90. ubiegłego wieku należała do grona kilku krajów europejskich, które nie realizowały zaleceń Rady Europy z powodu braku odpowiednich uregulowań prawnych zapewniających ochronę prawną osobom chorym psychicznie. Dopiero z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego w latach 70. rozpoczęto prace nad ustawą o ochronie zdrowia psychicznego, w których brali udział psychiatrzy i prawnicy.[1] Zostało wstępnie opracowane kilka wersji projektu tej ustawy i po trwającej ponad 20 lat dyskusji różnych środowisk stworzono ostateczną wersję ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, którą uchwalił sejm 19 sierpnia 1994 roku.