Wprowadzanie nowego modelu opieki psychiatrycznej powinno zostać jak najściślej skoordynowane z już funkcjonującym systemem. Efektem niepożądanym, który może wystąpić w przypadku realizacji programów pilotażowych, bez powiązania ich z lokalnymi elementami funkcjonującego systemu, będzie swego rodzaju przymuszenie pacjentów do zmiany dotychczasowego świadczeniodawcy. W konsekwencji wprowadzenia programu pilotażowego na danym obszarze przy udziale podmiotu leczniczego, który dotychczas na tym obszarze nie funkcjonował i który nie będzie współpracował w ramach tego programu pilotażowego z innymi podmiotami leczniczymi udzielającymi już wcześniej świadczeń opieki zdrowotnej na tym obszarze, pacjent psychiatryczny, który przez wiele lat korzystał np. z poradni zdrowia psychicznego, będzie pozbawiony możliwości wyboru świadczeniodawcy i zostanie przypisany do zupełnie nowego zespołu terapeutycznego, tj. tego działającego w ramach realizowanego programu pilotażowego. Proces taki – szczególnie z punktu widzenia pacjenta psychiatrycznego – nie jest korzystny i może spowodować negatywne konsekwencje zdrowotne w wielu indywidualnych sytuacjach. Wydaje się, że reformowanie systemu opieki psychiatrycznej powinno mieć charakter ewolucyjny i uwzględniać kwestie związane ze stabilnością elementów tego systemu, gdyż wiąże się to ściśle z zaufaniem pacjenta psychiatrycznego do całego procesu terapeutycznego.

Nie tylko miasta w regionalnej opiece psychiatrycznej

Proponowany kierunek wprowadzania programów pilotażowych w zakresie działalności centrów zdrowia psychicznego nie może się ograniczać do obszarów aglomeracji miejskich. Tam dostęp do świadczeń opieki psychiatrycznej i tak jest już najlepszy. Zróżnicowane, tj. zwiększone, finansowanie udzielanych świadczeń opieki zdrowotnej w ramach programów pilotażowych tylko powiększy dysproporcje w dostępności do tego rodzaju opieki zdrowotnej na obszarach miejskich i innych. Nastąpi proces dalszego pogłębiania się zjawiska migracji personelu medycznego w kierunku obszarów miejskich, co spowoduje katastrofalne skutki w zakresie organizacji opieki psychiatrycznej na pozostałych obszarach gminnych i powiatowych. Tym bardziej że już obecnie sytuacja na tych terenach nie jest korzystna, a dostępność świadczeń opieki psychiatrycznej w rzeczywistości poważnie ograniczona ze względu na braki kadrowe w zakresie wykształconego personelu lekarskiego i pielęgniarskiego.

Konsekwencją takiego działania programów pilotażowych będzie wyłącznie wybiórcze poprawienie poziomu finansowania świadczeń opieki psychiatrycznej na obszarach miejskich i całkowite zaniedbanie rozbudowy systemu opieki środowiskowej tam, gdzie jest to najbardziej pożądane, tj. na obszarach znacznie oddalonych od dużych aglomeracji miejskich. Nastąpi więc całkowita destrukcja systemu zakładającego, że każdy pacjent na obszarze Polski powinien otrzymać określony gwarantowany zestaw świadczeń opieki zdrowotnej – niezależnie od miejsca ich udzielania. Wydaje się, że konieczne w tym zakresie jest raczej działanie zmierzające do stymulowania świadczeniodawców do ewolucyjnej zmiany kierunku działania, tak aby odpowiednie formy finansowania – w ramach już funkcjonującego systemu finansowania świadczeń opieki zdrowotnej – spowodowały wzrost zainteresowania świadczeniodawców rozwojem struktur opieki ambulatoryjnej i środowiskowej. Doświadczenia Szpitala Babińskiego w tym zakresie mogą stanowić pewnego rodzaju wzorzec dla innych podmiotów leczniczych.

Należy podkreślić, że program pilotażowy nie może się sprowadzać wyłącznie do sprawdzenia konsekwencji zwiększonego i uelastycznionego finansowania opieki psychiatrycznej na obszarze miejskim, gdyż skutki te są bardzo łatwe do przewidzenia i w zasadzie nie wymagają dla swojego określenia realizacji takiego programu. Interesujących wyników mogłoby natomiast dostarczyć przeprowadzenie programów pilotażowych na zróżnicowanych obszarach, tj. miejskich i wiejskich, oraz przy założeniu, że programy te prowadzą podmioty już funkcjonujące w systemie opieki psychiatrycznej na danym obszarze. Takie podejście pozwoliłoby na ustalenie rzeczywistych skutków zmiany kierunku w realizacji opieki psychiatrycznej, gdyż nie byłoby uzależnione od obciążeń wynikających z konieczności organizacji takiej opieki zdrowotnej od podstaw przez całkiem nowe podmioty lecznicze podejmujące działalność na danym obszarze.

Podsumowanie

Biorąc pod uwagę przedstawione kwestie, należałoby zweryfikować dotychczasowe formy wdrażania nowych rozwiązań zmierzających do deinstytucjonalizacji systemu opieki psychiatrycznej w Polsce. Wydaje się bowiem, że przyjęty model oparty na programie pilotażowym nadzorowanym przez Ministerstwo Zdrowia, prowadzący de facto do powstania wyizolowanych obszarów doświadczalnych, ze wszystkimi negatywnymi konsekwencjami zasygnalizowanymi wyżej, w naszej ocenie nie oznacza poprawy stanu opieki psychiatrycznej w Polsce. Ze względu na to, że realizacja programu pilotażowego będzie miała bezpośredni wpływ na pacjenta i jego umiejscowienie w systemie opieki zdrowotnej, a program pilotażowy dotyczy pacjenta z zaburzeniami psychicznymi, znacznie korzystniejszym rozwiązaniem byłoby podejmowanie działań zmierzających do wdrażania procesów oddziałujących bezpośrednio na system opieki zdrowotnej. Należałoby więc rozważyć takie stymulowanie tego systemu odpowiednimi bodźcami o charakterze prawnym i finansowym, aby w sposób stabilny – ale jednoznaczny – ulegał on zmianie zgodnie z pożądanym kierunkiem, tj. rozwojem ambulatoryjnej i środowiskowej opieki psychiatrycznej jako głównego elementu działalności systemu opieki psychiatrycznej opartego na centrach zdrowia psychicznego.