Mgr Kaja Funez-Sokoła

W licznych teoriach starano się wytłumaczyć naturę uzależnienia, przeprowadzano badania i obserwacje. Koncepcja Robinsona i Berridge’a (1993) wskazuje, że rozwój uzależnienia zależy od sensytyzacji neuronów układu nagrody związanych z subiektywnym odczuciem dążenia do zdobycia substancji (liking). W miarę używania substancji pożądanie nagrody staje się coraz silniejsze i zaczyna dominować nad zachowaniami apetytywnymi.

Koncepcja stworzona przez Kooba i LeMoal (2001) natomiast stwierdza, że uzależnienie jest związane ze stanem allostazy, tj. utrzymywania równowagi układu nagrody poza ramami fizjologicznymi. Według DiChiara (1999) wynikiem uzależnienia jest nadmierny i nieprawidłowo przebiegający proces uczenia asocjacyjnego, w wyniku czego wzmocnienia wtórne kształtują zachowania apetytywne.[1]

Carol Phillips i wsp. zbadała rozpowszechnienie gier komputerowych na typowej grupie 11-16-latków. W badaniu wzięło udział 429 chłopców i 387 dziewczynek. 77,2 proc. zbadanych dzieci grało w gry komputerowe od pół godziny do godziny codziennie. Zachowanie 7-5 proc. graczy wskazywało na uzależnienie behawioralne.[2]

Obraz zaburzenia

Uzależnienie od gier komputerowych w nieformalnej klasyfikacji jest określane jako uzależnienie behawioralne. Należy do repertuaru zachowań wykonywanych w sposób kompulsyjny. Zachowania takie, mimo że dotyczą czynności przystosowawczych i regularnych, stają się bardzo trudne do opanowania i prowadzą do negatywnych konsekwencji dla jednostki i jej otoczenia.[3,4] Badania pokazują, że w bardzo ciężkich przypadkach, kiedy granie staje się uzależniające, gracze poświęcają kupowanie jedzenia, potrzebnych do życia środków, wizyty w kinie lub uprawianie ulubionych dotąd sportów na rzecz grania w gry wideo.

Wyniki badań już na przełomie lat 80. i 90. pokazywały zarys niebezpieczeństwa. McClure i Mears (1984) w swoich badaniach na grupie 336 uczniów szkoły średniej zaprezentowali, że aż 26 proc. z nich przeznaczało większą część pieniędzy lub całe kieszonkowe na gry wideo. Klein (1984) i Keepers (1990) udokumentowały, że najbardziej niepokojący wpływ na dzieci, które były przez nie konsultowane z powodu problemów behawioralnych, miały gry wideo.[5]

W połączeniu z uzależnieniem od internetu nowe uzależnienia noszą nazwę netoholizmu lub netnałogu. Uzależnienie od gier komputerowych polega na kompulsywnym zachowaniu związanym z graniem w gry wideo. Młode osoby spędzają na tej czynności ponad dwie godziny dziennie. Same nie są w stanie tego kontrolować. Grają pod nieobecność rodziców, później kłamiąc na temat ilości czasu spędzonego na graniu. Problem jest na tyle poważny, że obecnie szacuje się, że liczba uzależnionych od internetu i gier komputerowych przekracza liczbę osób uzależnionych od narkotyków produkowanych z maku.[6,7]

Gry komputerowe są wciągające i nastolatkom trudno jest znaleźć granicę, kiedy rozrywka przeistacza się w przymus. Jak we wszystkich uzależnieniach, występują w nim objawy charakterystyczne:

• silne pragnienie przyjęcia substancji lub poczucie przymusu jej stosowania,
• trudności lub brak kontroli nad zachowaniem związanym z przyjmowaniem środka lub substancji uzależniającej,
• fizjologiczne objawy odstawienia – zespoły abstynencyjne,
• wystąpienie zmian tolerancyjnych,
• zaniechanie/zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności,
• przyjmowanie substancji mimo wiedzy o jej szkodliwości.[8]

Uznajemy, że uzależnienie jest nabytą silną potrzebą wykonywania jakiejś czynności lub zażywania substancji. Niezależnie od indywidualnych objawów uzależnienie można określić jako organiczny, psychiczny lub psychosomatyczny przymus zaspokajania jakiejś potrzeby.[9]

Podłożem uzależnienia jest kilka specyficznych dla danej osoby czynników (psychiczne, biologiczne, genetyczne i społeczne), które pod wpływem używania danej substancji lub wykonywania czynności się uaktywniają, tworząc przymus kontynuowania przyjmowania albo wykonywania. Uzależnienie pojawia się wtedy, kiedy inna ważna potrzeba człowieka nie jest zaspokajana i wówczas staje się ono jej zastępstwem. Możemy powiedzieć, że najczęściej zaniedbane przyczyny, które są niezaspokojone, to istotne wartości, jak miłość i akceptacja. Kiedy przyczyna pozostaje zaniedbana, poszukiwana jest droga wyjścia, która natychmiastowo zredukuje napięcie wywołane brakiem możliwości jej zaspokojenia. Uzależnienie jest przymusem, który ma przynieść pożądany efekt uspokojenia, wyciszenia i zrelaksowania. Osoba uzależniona jest świadoma stosowania mechanizmu zastępczego zaspokajania potrzeb.[9,10]

Należy również pamiętać, że często u uzależnionych występują także inne zachowania, które wrysowują się w opis obrazu zaburzenia. U osób z tendencjami do nałogowych zachowań można zaobserwować skłonność do huśtawki nastrojów, nieumiejętne dbanie o swoje potrzeby, problemy z realną oceną siebie i rzeczywistości oraz życiowe zagubienie i lęk związany z wzięciem odpowiedzialności za swoje zachowania.[11,12]

Terapia

Zanim przejdziemy do zagadnienia terapii, należy zwrócić uwagę na wkład rodziców, jaki mogą mieć w leczenie dziecka z uzależnienia od gier komputerowych. Priorytetowym zadaniem jest uzyskanie pełnego nadzoru nad dostępem dziecka do komputera – kontrola czasu (1-3 godziny dziennie) i doboru czynności wykonywanych przez dziecko.[13] Ważna jest też odpowiednia relacja rodzica z dzieckiem i atmosfera w domu. Im krócej trwa uzależnienie, tym łatwiej poradzić sobie z jego przerwaniem.

Poza działaniami wspierającymi często potrzebna jest również psychoterapia. Jej celem jest uświadomienie pacjentowi rzeczywistych rozmiarów nałogu. W przypadku pracy z nastolatkami konieczne jest takie podejście, aby młody człowiek się nie wystraszył, gdyż samo spotkanie z psychologiem lub terapeutą może być dla niego niezwykle stresujące. Podczas pracy terapeutycznej głównym dążeniem będzie zmiana destrukcyjnych nawyków i przekierunkowanie ich na nowe sposoby radzenia sobie z emocjami, konstruktywnego rozwiązywania bieżących problemów oraz budowania relacji interpersonalnych.[14] Po przejściu terapii i pracy nad utrwaleniem nowych nawyków kolejnym ważnym elementem jest praca nad profilaktyką w obszarze zapobiegania nawrotom choroby.[15] Rycina 1 przedstawia proces rozwijania się zaburzenia.

Ryc. 1. Proces rozwoju uzależnienia od gier komputerowych.