Nieco nozologii

„Nagroda jest nagrodą, niezależnie od tego, czy wywołana zostanie chemicznie, czy przez zachowanie; a gdzie jest nagroda, tam jest ryzyko, że wrażliwy mózg zostanie złapany w pułapkę kompulsji”¹ – te słowa C. Holden rozpoczęły gwałtowny rozwój wiedzy na temat uzależnień behawioralnych. Jest to pojęcie posiadające wiele synonimów i określeń bliskoznacznych. Głównie z tego powodu, że przez długi czas funkcjonowało bardziej w świadomości społecznej niż w publikacjach naukowych². Wśród wielu różnych pojęć można wymienić: uzależnienia od czynności, zachowania nałogowe, nałogi behawioralne, uzależnienia niechemiczne, inne uzależnienia niestanowiące uzależnienia od substancji psychoaktywnych³, czynności kompulsywne – które w zasadzie oznaczają to samo. Ponieważ nie było żadnych czytelnych odpowiedników nozologicznych w oficjalnych systemach diagnostycznych, korzystano z kategorii zaburzeń kontroli impulsów (nawyków i popędów) – takie rozpoznanie stawiano u osób zgłaszających się z tego typu problemami do przedstawicieli opieki zdrowotnej. Wynikało to z faktu, że stosowane w tym wypadku kryteria diagnostyczne najlepiej odpowiadały charakterystyce omawianych uzależnień (akcentowanie utraty kontroli i czynników psychologicznych, przy braku typowych objawów fizjologicznych). Zarówno ICD-10, jak i DSM-IV-TR wymieniały podobną grupę zaburzeń – w pierwszej klasyfikacji znalazły się zaburzenia nawyków i popędów (F63), w drugiej zaś zaburzenia kontroli impulsów.

Jednak zarówno aktualna, piąta edycja klasyfikacji DSM, jak i ICD-11, której wprowadzenie jest dopiero planowane, stworzyły miejsce dla uzależnień behawioralnych wpisanych w koncepcję uzależnień. O ile DSM-5 wymienia w zasadzie 1 uzależnienie behawioralne – hazard patologiczny, o tyle ICD-11 wprowadza już 2 nowe uzależnienia i daje możliwość dalszego poszerzania katalogu tych zaburzeń. Chociaż wielu praktyków było rozczarowanych połowicznymi rozwiązaniami zawartymi we wspomnianych klasyfikacjach (niektórzy oczekiwali wyodrębnienia poszczególnych uzależnień behawioralnych jako osobnych zaburzeń), to w tym kontekście możemy mówić o dylemacie szklanki pełnej do połowy.

W ICD-11 stworzono szeroką kategorię określoną jako zaburzenia wynikające z używania substancji lub zachowań uzależniających (disorders due to substance use or addictive behaviours). To właśnie w tej grupie znajdziemy uzależnienia behawioralne. Zo...