prof. dr hab. n. med. i n. o zdr. Marek Krzystanek

lic. Błażej Domagała

Leczenie biologiczne stanowi obecnie trzon leczenia w psychiatrii. W przypadku wielu pacjentów okazuje się ono jednak nieskuteczne lub tylko częściowo skuteczne, co uzasadnia poszukiwanie innych form terapii, opartych na fizycznym oddziaływaniu na żywy organizm. Leczenie biologiczne w psychiatrii obejmuje najczęściej terapię farmakologiczną, wykorzystującą wpływ substancji chemicznych na biochemiczne mechanizmy autoregulacyjne w ośrodkowym układzie nerwowym. Istnieją również inne formy terapii biologicznej, takie jak elektroterapia, przezczaszkowa stymulacja magnetyczna, głęboka stymulacja mózgu czy światłoterapia. W przypadku niewystarczalności farmakoterapii możliwe jest jej uzupełnienie lub zastąpienie wymienionymi metodami.

Cybermedycyna (w szczególności zaś cyberpsychiatria) to wykorzystywanie nowoczesnej technologii cyfrowej do zdalnego, telemedycznego świadczenia usług zdrowotnych w wirtualnej przestrzeni internetu, przy użyciu platform internetowych i poprzez aplikacje zainstalowane w komputerach stacjonarnych/laptopach, tabletach, smartfonach lub też bezpośrednio z poziomu przeglądarek internetowych na stronach internetowych¹. Nowym wymiarem cybermedycyny jest leczenie hybrydowe, które polega na łączeniu różnych cyfrowych (telemedycznych) form terapii z tradycyjnym leczeniem biologicznym.

Medycyna stoi obecnie na progu cyfrowej rewolucji. Technologia i biotechnologia zmierzają do zrealizowania marzenia ludzkości o przekroczeniu granic możliwości ludzkiego organizmu i długości biologicznego życia. Dzięki technologii i biotechnologii transhumanizm z romantycznej utopii może się przerodzić w rzeczywistość. Hybrydyzacja różnych form oddziaływań telemedycznych i telemedycyny z klasycznymi metodami leczenia biologicznego może stać się ważnym elementem postępu w medycynie. Takie połączenie ma na celu osiągnięcie synergii terapeutycznej i realizację wielowymiarowych algorytmów diagnostycznych, pomiarowych i terapeutycznych. Wszystko to może znacznie poprawić skuteczność leczenia.

W artykule przedstawiono koncepcję hybrydowego leczenia w psychiatrii, z uwzględnieniem wielowymiarowych możliwości i korzyści takiego podejścia.

Koncepcja leczenia hybrydowego

Hybrydyzacja metod leczenia w psychiatrii z użyciem cyberpsychiatrii polega na łączeniu terapii prowadzonej przez lekarza, psychoterapeutę lub innego terapeutę (np. terapeutę uzależnień, zajęciowego, muzykoterapeutę, choreoterapeutę) w formie tradycyjnej (analogowej) lub telemedycznej z oddziaływaniami realizowanymi przez stworzone w tym celu terapeutyczne aplikacje medyczne (ryc. 1).

Rycina 1. Hybrydowy system leczenia z wykorzystaniem cyberpsychiatrii opiera się na komunikacji pomiędzy użytkownikiem lekarzem i użytkownikiem pacjentem a aplikacją medyczną oraz na bezpośredniej relacji pacjent–lekarz/terapeuta

Rycina 2. System leczenia telemedycznego bazujący na systemie kognitywnym opartym na algorytmach sztucznej inteligencji (SI), wspomagającym diagnozę i terapię prowadzoną przez lekarza w porozumieniu z pacjentem

Rycina 3. Hybrydowy system leczenia psychiatrycznego łączy tradycyjne leczenie biologiczne (głównie farmakoterapię) z cyfrowym leczeniem biologicznym realizowanym przez aplikacje telemedyczne wpływające na czynność mózgu. W celu realizacji terapii system jest wyposażony w moduły pomiarowe, konieczne do stawiania diagnozy, monitorowania przebiegu i skuteczności leczenia. System jest nadal otwarty na bezpośredni kontakt lekarza/terapeuty z pacjentem

W wersji bardziej rozwiniętej aplikacja medyczna zawiera „elektronowy mózg lekarza”, czyli algorytmy obliczeniowe i samouczące się, przetwarzające gromadzone dane medyczne (ryc. 2).

W takiej futurystycznej wersji lekarz w procesie diagnostycznym, a także przy tworzeniu programu terapeutycznego, wspomaga się danymi medycznymi gromadzonymi i przetwarzanymi przez system kognitywny. Lekarz/terapeuta może prowadzić leczenie zdalnie, posługując się systemem elektronicznych recept oraz elektronicznym obiegiem dokumentacji medycznej, a także wykorzystując personalizowane zestawianie modułów pomiarowych i terapeutycznych w aplikacji telemedycznej. W tym modelu aplikacja medyczna wyposażona w moduły pomiarowe i terapeutyczne oraz samouczące się algorytmy obliczeniowe staje się inteligentnym narzędziem realizującym terapię pacjenta i monitorującym jej skuteczność (ryc. 3). W razie potrzeby lub konieczności lekarz/terapeuta może nadal spotykać się z pacjentem bezpośrednio (w wymiarze fizycznym), chociaż badanie fizykalne można prowadzić również zdalnie z wykorzystaniem telemetrii i urządzeń peryferyjnych z czujnikami 3D.

Aplikacje telemedyczne mogą stać się nową – cyfrową formą leczenia, oddziałującą na czynność ośrodkowego układu nerwowego głównie poprzez fizyczny wpływ na receptory światła i dźwięku. W tym aspekcie można mówić o pojawieniu się nowej, cyfrowej formy leczenia biologicznego. Jej wprowadzenie wymaga oceny (w badaniach naukowych) skuteczności oddziaływań terapeutycznych przeprowadzonych za pomocą aplikacji telemedycznych, jak również hybrydyzacji tych metod z tradycyjnym leczeniem biologicznym. Jednocześnie możliwość potencjalizacji dotychczasowych form terapii biologicznej za pomocą aplikacji medycznych stwarza możliwość zwiększenia skuteczności terapii.

Formy cyfrowego leczenia biologicznego

Formuła cyfrowych oddziaływań na czynność mózgu za pośrednictwem aplikacji medycznej jest bardzo pojemna i może polegać na zmianie aktywności mózgowej poprzez wpływ na różne kanały zmysłowe. Efekt takich oddziaływań może mieć charakter doznań, emocji, uczuć i świadomych procesów poznawczych. Każdy z tych elementów jest wymiarem pracy ośrodkowego układu nerwowego, zatem działanie wykorzystujące technologię cyfrową może indukować zmiany w aktywności biochemicznej mózgu, a w efekcie w jego czynności. Przy założeniu regularności i częstości takich oddziaływań ich efekt może być trwały, podobnie jak w przypadku innych form leczenia biologicznego.