Niepowodzenia kolejnych badań klinicznych skłaniają do rozpatrywania AD jako kombinacji różnych czynników i liczne działania badaczy zmierzają w kierunku eksplorowania innych hipotez dotyczących zależności AD od rozmaitych czynników zdrowotnych i związanych ze stylem życia.

Istnieje dwukierunkowy związek między zaburzeniami snu a otępieniem, jednak pozostaje niejasne, czy zaburzenia snu są wczesnymi objawami, czy czynnikami ryzyka AD. Konieczne są przyszłe badania w celu odkrycia potencjalnych mechanizmów oraz ocena roli interwencji dotyczących snu w prewencji i leczeniu AD u osób starszych z wysokim ryzykiem rozwoju tej choroby. Również przewlekłe niedotlenienie, często towarzyszące bezdechowi sennemu, jest jednym z ważnych czynników środowiskowych odgrywających rolę w patogenezie AD – kolejne badania mogą przyczynić się do ustalenia, czy prospektywne zapobieganie niedotlenieniu i jego leczenie może pomóc w opóźnianiu lub łagodzeniu postępu AD¹⁶.

Wiele uwagi poświęca się zarówno składnikom odżywczym (przeciwutleniającym, przeciwzapalnym), wzorcom żywieniowym (np. dieta śródziemnomorska, ketogeniczna), jak i specjalnym środkom przeznaczenia medycznego, których działanie neuroprotekcyjne jest uznane, jednak część wyników uzyskanych w tym zakresie pozostaje niespójna¹⁷. Do zrozumienia wpływu diety na AD (od stadiów najwcześniejszych do późniejszych) wymagane są większe, odpowiednio zaplanowane interwencje i badania prospektywne w różnych populacjach, z klinicznie istotnymi punktami końcowymi, a także zastosowanie dokładniejszych metod monitorowania stanu poznawczego i oceny biomarkerów w przedklinicznej fazie AD. Istnieją również liczne dowody na związek między mikroflorą jelitową a AD uzyskane z badań klinicznych, eksperymentów na zwierzętach i eksploracji mechanizmów leżących u podłoża tych zjawisk. To, czy niektóre bakterie lub kombinacje bakterii w mikroflorze jelitowej odgrywają rolę w profilaktyce i leczeniu AD, wymaga dalszego wyjaśnienia¹⁶.

Jedną z bardziej pomijanych kwestii w zakresie leczenia AD jest zróżnicowanie płciowe pacjentów i nieuwzględnianie tego czynnika w planowaniu badań klinicznych, co potencjalnie mogłoby wpłynąć na ostateczne wyniki. Kobiety nie tylko częściej chorują na AD, lecz także częściej cierpią z powodu depresji, otyłości, cukrzycy i niższego poziomu edukacji, stanowiących czynniki ryzyka rozwoju otępienia. Dla rozwoju AD krytyczne są również specyficzne dla kobiet problemy hormonalne związane z wiekiem, wczesna menopauza, liczba ciąż (także tych powikłanych), krótki okres reprodukcyjny, migreny oraz urazy głowy w wyniku przemocy domowej. W przypadku mężczyzn znacznie częściej stwierdza się uzależnienie od substancji psychoaktywnych i nadciśnienie, a ryzyko rozwoju AD może wiązać się z przyjmowaniem leków z powodu raka prostaty czy objawów andropauzy¹⁸. Niedawne badania wykazały protekcyjne działanie syldenafilu i obecnie ta substancja jest również rozważana jako potencjalny kandydat w leczeniu przyczynowym AD¹⁹.

Opieka nad pacjentem

Postawienie rozpoznania AD i włączenie leczenia jest często początkiem kolejnych wyzwań, niosących za sobą konieczność opieki nad pacjentem. Opieka ta powinna być holistyczna i dotyczyć nie tylko zdrowia fizycznego i psychicznego, lecz także pomocy społecznej i wsparcia opiekunów. Większość osób z AD cierpi również na inne choroby i może mieć trudności z właściwym dbaniem o zdrowie – zabezpieczenie pacjentów pod tym względem może prowadzić do ograniczenia liczby hospitalizacji, które najczęściej mają niekorzystny wpływ na funkcjonowanie chorych z otępieniem²⁰. Niewątpliwym wyzwaniem jest edukacja lekarzy innych specjalności dotycząca tego, jak opiekować się osobami z AD.

Wraz z rozpoznaniem AD u pacjenta pomocą należy objąć również jego opiekuna/opiekunów, którzy są najczęściej członkami rodziny chorego (współmałżonkowie, dzieci). Chociaż istnieją liczne wytyczne i skuteczne sposoby wsparcia opiekunów, często (z różnych powodów) konkretne interwencje w tym zakresie nie są podejmowane, mimo że mają długotrwały wpływ na zmniejszenie objawów depresji i lęku, podnoszą jakość życia, mogą pomóc zaoszczędzić zasoby finansowe i czas. Interwencje powinny być zindywidualizowane i uwzględniać cały system rodzinny, a więc pacjenta i jego rodzinę⁷. Działania odgórne zmierzające do wsparcia i rozwoju opieki koordynowanej, a także wdrożenia procesu jej deinstytucjonalizacji, wraz z rozwojem środowiskowych form opieki dla pacjentów z AD, są w Polsce dopiero w fazie planów².

Podsumowanie

Choroba Alzheimera, najczęstsza przyczyna otępień, jeden z największych problemów diagnostycznych i terapeutycznych we współczesnym starzejącym się społeczeństwie, jest ogromnym wyzwaniem dla wszystkich – zarówno dla chorych i ich rodzin, jak i lekarzy oraz naukowców poszukających skutecznych metod diagnostyki i leczenia. Istnieje pilna potrzeba opracowania kampanii zwiększających świadomość społeczną w tym zakresie. Konieczne jest prowadzenie polityki, która umożliwiłaby wdrożenie niezbędnych zmian, przekładając się m.in. na powstanie programów zwiększających dostęp do nowoczesnych form rozpoznawania AD oraz rozwój systemów wsparcia zarówno dla pacjentów, jak i ich opiekunów. Biorąc pod uwagę fakt, że liczba osób z AD będzie rosła, konieczne jest stworzenie centrów opieki wysokospecjalistycznej, opartej na nowoczesnej i sprawnie funkcjonującej infrastrukturze zdrowotnej o wysokiej przepustowości, z uwzględnieniem aktualnych i przyszłych potrzeb epidemiologicznych oraz badawczo-diagnostycznych. Nadal nie opracowano leczenia przyczynowego AD, dlatego potrzebne są przyszłe randomizowane badania kliniczne, aby wykazać skuteczność analizowanych substancji i dostarczyć niezbędnych danych na temat kilku wciąż nierozwiązanych problemów dotyczących tej choroby.