Leczenie farmakologiczne wiąże się z różnego rodzaju działaniami niepożądanymi. Ich występowanie może negatywnie wpływać na odbiór leku przez pacjenta oraz pogarszać współpracę między nim a lekarzem. Przewidywanie możliwych działań niepożądanych zaleconych leków, przekazywanie informacji na ten temat oraz pomoc w ich właściwym zrozumieniu pozytywnie wpływa na jakość relacji i zaufanie między psychiatrą a pacjentem.

Jednym z często spotykanych działań niepożądanych leków stosowanych w psychiatrii jest hiperprolaktynemia^1,2. W artykule przedstawiamy charakterystykę tego zaburzenia, omawiamy leki, które mogą przyczyniać się do jego wystąpienia, prezentujemy potencjalne konsekwencje oraz możliwości przeciwdziałania temu zjawisku.

Hiperprolaktynemia – definicja i możliwe przyczyny

Prolaktyna (PRL) jest hormonem wydzielanym przez przysadkę mózgową. PRL to białko, które pobudza rozwój części zrazikowo-pęcherzykowej gruczołu piersiowego oraz indukuje i podtrzymuje laktogenezę w okresie ciąży i laktacji. Ma także działanie luteotropowe – stymuluje tworzenie progesteronu w ciałku żółtym³. Regulacja stężenia PRL dokonuje się na skutek sprzężenia zwrotnego z dopaminą, chociaż wskazuje się również na wpływ innych czynników hormonalnych i neuroprzekaźników. Wśród hormonów regulujących ten proces wymienia się: tyreoliberynę, oksytocynę, wazopresynę, estrogeny^3-6.

Hiperprolaktynemia – czyli stężenie PRL >20 ng/ml (400 mj./l) u kobiet i >15 ng/ml (300 mj./l) u mężczyzn – może mieć wiele przyczyn. Wyróżnia się wśród nich stany:

• fizjologiczne, takie jak okres ciąży i laktacji, wysiłek fizyczny, aktywność seksualna, sen, stres psychologiczny i fizyczny, spożywanie posiłków, zwłaszcza bogatych w tłuszcze i białka, hipoglikemia indukowana insuliną⁴
• patologiczne, m.in. schorzenia podwzgórza i przysadki, np. guzy, prolaktynoma, zespół pustego siodła, zespół policystycznych jajników, schorzenia nerek, wątroby i sutka, stan po radioterapii, stan po poparzeniu
• związane z farmakoterapią, zwłaszcza ze stosowaniem leków przeciwpsychotycznych (pochodne fenotiazyny, butyrofenonu, tiaprydu i tioksanteny), przeciwdepresyjnych (trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, np. amitryptylina; selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, np. fluoksetyna; inhibitory monoaminooksydazy), a także pozapsychiatryczne (werapamil, metylodopa i inne)³.