Kolejne badanie retrospektywne skupiło się na ocenie skuteczności VNS w redukcji liczby zabiegów EW oraz stabilizacji nastroju. Obejmowało 7 pacjentów z depresją lekooporną, w tym 5 z depresją dwubiegunową. Autorzy ocenili liczbę i częstotliwość zabiegów EW 2 lata przed wszczepieniem i po implantacji VNS. Uwzględnili również następujące kryteria drugorzędowe: wynik w MADRS, liczbę stosowanych leków oraz łączny czas hospitalizacji przed VNS i po jej zastosowaniu. Ponownie wszyscy uczestnicy badania odnieśli korzyści z VNS; 3 pacjentów nie wymagało podtrzymującej terapii EW, a kolejnych 3 wymagało rzadszych sesji – średni odstęp między nimi wydłużył się z 2,9 tygodnia przed VNS do aż 14,7 tygodnia po VNS. Co więcej, 4 uczestników badania zakończyło EW podczas ostatniej wizyty kontrolnej. W odniesieniu do skuteczności VNS ocenianej za pomocą MADRS 5 badanych uzyskało odpowiedź na leczenie20.
VNS skutecznie uzupełnia terapię podtrzymującą pacjentów z wysoce lekooporną depresją, zmniejszając obciążenie procedurami i poprawiając ich stan. Potrzebne są jednak większe, prospektywne badania potwierdzające wstępne, retrospektywne rezultaty.
Łączenie terapii esketaminą z VNS
Kavakbasi i wsp. jako pierwsi ocenili w badaniu obserwacyjnym efekty łączenia VNS z esketaminą. Do analizy włączono 8 pacjentów z wywiadem średnio 9 nieudanych prób terapii bieżącego epizodu, którym implantowano VNS. Sześciu z 8 pacjentów otrzymało leczenie podtrzymujące esketaminą. Wskutek terapii z zastosowaniem VNS średnia liczba sesji leczenia esketaminą w miesiącu na pacjenta zmniejszyła się z 2,3 (po 6 miesiącach) do 0,8 (po roku). Natomiast zakończenie leczenia podtrzymującego esketaminą było możliwe w 4 przypadkach po średnio 11,5 miesiąca. U pacjentów z TRD połączenie esketaminy i VNS przyniosło wyraźną poprawę stanu klinicznego i zmniejszyło liczbę hospitalizacji, a terapia nie wywołała poważnych działań niepożądanych21. Mimo obiecujących wyników mała liczebność i brak grupy kontrolnej stanowią istotne ograniczenia badania.
Najczęstsze działania niepożądane VNS i ryzyko manii
Odsetek pacjentów zgłaszających działania niepożądane w pierwszym i drugim roku terapii VNS, które wystąpiły u co najmniej 10% pacjentów, został przedstawiony w tabeli 122.
Tabela 1. Odsetek pacjentów zgłaszających działania niepożądane w pierwszym i drugim roku terapii VNS22
Dość rzadkim, ale opisywanym działaniem niepożądanym są przejściowe epizody hipomanii lub manii. Przykładowo: Rush i wsp. podczas rocznej obserwacji 205 pacjentów odnotowali zaledwie 3 przypadki23. Epizody najczęściej pojawiają się w ciągu kilku tygodni lub miesięcy po zwiększeniu natężenia stymulacji, jednak mogą wystąpić już po kilku dniach, jak w opisywanym przez Gersona i wsp. przypadku klinicznym. Objawy manii zwykle ustępują po czasowym wyłączeniu stymulatora lub zastosowaniu farmakoterapii. Mechanizm indukcji manii może wiązać się z gwałtowną modulacją aktywności ośrodków limbicznych i przedczołowych w mózgu, analogicznie do działania niektórych leków przeciwdepresyjnych. Z uwagi na częściową nieodwracalność implantacji, kluczowe jest wczesne rozpoznanie i leczenie manii. Takie postępowanie zwykle umożliwia dalsze bezpieczne stosowanie VNS24.
Podsumowanie
VNS jest neuromodulacyjną terapią przeciwdepresyjną, zapewniającą długotrwałą ochronę przy jednorazowej implantacji, a jej rezultaty stają się z czasem coraz wyraźniejsze. Wykazuje długoterminową skuteczność w terapii TRD i wywiera korzystny wpływ na jakość życia. Wszelkie badania podkreślają bardzo dobrą tolerancję tej metody. Nie istnieje problem niedostatecznej współpracy ze strony pacjenta. Niestety, możliwość szerszego stosowania VNS w Polsce jest znacznie utrudniona wskutek braku refundacji.