Aktualne wytyczne

Reakcja anafilaktyczna – podstawowe reguły diagnostyczne i terapeutyczne

Prof. dr hab. med. Jerzy Liebhart

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Alergologii Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu

Adres do korespondencji: Prof. Jerzy Liebhart, Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Alergologii, Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, ul. Marii Skłodowskiej-Curie 66, 50-369 Wrocław, tel.: 71 784 25 21, tel. kom.: 605 243 290

Anafilaksja jest zdefiniowana jako „ciężka, zagrażająca życiu, uogólniona lub systemowa reakcja nadwrażliwości”.[1,2]

Wśród stanów zagrożenia życia reakcja anafilaktyczna zajmuje szczególne miejsce. Atakuje osoby w każdym wieku, obojga płci, często wcześniej w pełni zdrowe. Jej przebieg jest gwałtowny, a życie pacjenta zależy od udzielonej szybko i kompetentnie pomocy. Fakt, że może wystąpić w dowolnym miejscu i czasie, nakłada na lekarzy wszystkich specjalności obowiązek opanowania podstawowych reguł diagnostycznych i terapeutycznych.

Czynniki wywołujące i czynniki ryzyka ciężkiej anafilaksji

Anafilaksję najczęściej wywołują:

  • pokarmy: orzeszki ziemne, orzechy laskowe, seler, sezam, owoce morza, mleko, jajka, soja, brzoskwinia,
  • jady owadów błonkoskrzydłych: pszczoły i osy,
  • leki: antybiotyki, zwłaszcza β-laktamowe, miorelaksanty, NLPZ, wyciągi alergenowe, szczepionki ochronne, przeciwciała monoklonalne, radiologiczne środki kontrastowe.
  • Na drodze nieimmunologicznej działają między innymi:
  • czynniki fizyczne: wysiłek, zimno, ciepło, promieniowanie słoneczne,
  • etanol,
  • opioidy.

Epidemiologia i patomechanizm anafilaksji

Według najnowszej metaanalizy częstość występowania anafilaksji w Europie jest oceniana na 1,5-7,9/100 tys. mieszkańców/rok, a umieralność nie przekracza 0,0001 proc. W okresie całego życia około 0,3 proc. populacji doświadcza incydentu anafilaktycznego.[3] Ryzyko nawrotu mieści się w przedziale od 30 do 42,8 proc.[4] Należy przy tym pamiętać, że od 0,65 do 2 proc. incydentów ciężkiej anafilaksji (identyfikowanej najczęściej ze wstrząsem anafilaktycznym) kończy się zgonem pacjenta.

Przyczyną uogólnionej lub systemowej reakcji jest masywne uwalnianie mediatorów reakcji alergicznej, przede wszystkim z mastocytów. Dochodzi do niej na drodze zarówno mechanizmów alergicznych (IgE-zależnych lub IgE-niezależnych), jak i niealergicznych.

Dlatego wyróżnia się anafilaksję:

■ alergiczną IgE-zależną,

■ alergiczną IgE-niezależną,

■ niealergiczną,

■ idiopatyczną.[5]


Ten ostatni rodzaj reakcji odnosi się do przypadków, w których nie udaje się zidentyfikować czynnika wywołującego, a co za tym idzie – określić prawdopodobnego mechanizmu jego działania.[6-8] W patomechanizmie anafilaksji możliwy jest udział wszystkich czterech typów reakcji alergicznej według Gella i Coombsa (z dominującą rolą typu I, tj. reakcji IgE-zależnej) lub bezpośredniej aktywacji komórek tucznych. Gwałtownej, intensywnej reakcji sprzyja zespół aktywacji mastocytów (mast cell activation syndrome – MCAS).[9,10]

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Czynniki wywołujące i czynniki ryzyka ciężkiej anafilaksji

Anafilaksję najczęściej wywołują:

Epidemiologia i patomechanizm anafilaksji

Według najnowszej metaanalizy częstość występowania anafilaksji w Europie jest oceniana na 1,5-7,9/100 tys. mieszkańców/rok, a umieralność nie przekracza 0,0001 proc. W [...]

Objawy

Objawy reakcji anafilaktycznej pojawiają się nagle, od kilku minut do kilku godzin od zadziałania czynnika wywołującego, i obejmują kilka narządów. Przebieg [...]

Rozpoznanie

Gwałtowność przebiegu reakcji anafilaktycznej zmusza do szybkiego podejmowania decyzji. Wczesne rozpoznanie na poziomie czułości ok. 96,7 proc. i specyficzności 82,4 proc. [...]

Leczenie pierwszej linii

Każdy incydent anafilaksji potencjalnie stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia chorego. Objawy rozwijają się gwałtownie i często postępują w sposób nieprzewidywalny. Dlatego [...]

Leczenie drugiej linii

Nie powinno opóźnić, a tym bardziej zastąpić podstawowych działań ratujących życie. W tym schemacie mieszczą się trzy grupy leków: antyhistaminiki, glikokortykosteroidy [...]

Postępowanie w anafilaksji opornej na leczenie

Przedłużający się pomimo wdrożenia pełnego leczenia incydent anafilaksji jest wskazaniem do przekazania chorego na oddział intensywnej terapii, gdzie będzie miał zapewnioną [...]

Postępowanie po opanowaniu incydentu anafilaksji

Opanowanie ostrego incydentu nie upoważnia do natychmiastowego wypisania chorego ze szpitala. Pomimo nieobecności jakichkolwiek objawów konieczna jest następowa obserwacja między innymi [...]

Postępowanie w ostrym incydencie anafilaksji[1]

1. W każdej placówce powinien być dostępny protokół rozpoznawania i leczenia anafilaksji. Należy regularnie się z nim zapoznawać.

Profilaktyka nawrotu anafilaksji

Wytyczenie zindywidualizowanych dla każdego pacjenta reguł postępowania w celu ograniczenia ryzyka wystąpienia kolejnego incydentu anafilaksji należy do alergologów. Jednocześnie lekarze różnych [...]

Podsumowanie

Światowa Organizacja Alergii (WAO) kładzie duży nacisk na szerokie propagowanie wśród personelu ochrony zdrowia wiedzy o podstawowych zasadach postępowania w przypadkach [...]

Do góry