Aktualne wytyczne
Reakcja anafilaktyczna – podstawowe reguły diagnostyczne i terapeutyczne
Prof. dr hab. med. Jerzy Liebhart
Anafilaksja jest zdefiniowana jako „ciężka, zagrażająca życiu, uogólniona lub systemowa reakcja nadwrażliwości”.[1,2]
Wśród stanów zagrożenia życia reakcja anafilaktyczna zajmuje szczególne miejsce. Atakuje osoby w każdym wieku, obojga płci, często wcześniej w pełni zdrowe. Jej przebieg jest gwałtowny, a życie pacjenta zależy od udzielonej szybko i kompetentnie pomocy. Fakt, że może wystąpić w dowolnym miejscu i czasie, nakłada na lekarzy wszystkich specjalności obowiązek opanowania podstawowych reguł diagnostycznych i terapeutycznych.
Czynniki wywołujące i czynniki ryzyka ciężkiej anafilaksji
Anafilaksję najczęściej wywołują:
- pokarmy: orzeszki ziemne, orzechy laskowe, seler, sezam, owoce morza, mleko, jajka, soja, brzoskwinia,
- jady owadów błonkoskrzydłych: pszczoły i osy,
- leki: antybiotyki, zwłaszcza β-laktamowe, miorelaksanty, NLPZ, wyciągi alergenowe, szczepionki ochronne, przeciwciała monoklonalne, radiologiczne środki kontrastowe.
- Na drodze nieimmunologicznej działają między innymi:
- czynniki fizyczne: wysiłek, zimno, ciepło, promieniowanie słoneczne,
- etanol,
- opioidy.
Epidemiologia i patomechanizm anafilaksji
Według najnowszej metaanalizy częstość występowania anafilaksji w Europie jest oceniana na 1,5-7,9/100 tys. mieszkańców/rok, a umieralność nie przekracza 0,0001 proc. W okresie całego życia około 0,3 proc. populacji doświadcza incydentu anafilaktycznego.[3] Ryzyko nawrotu mieści się w przedziale od 30 do 42,8 proc.[4] Należy przy tym pamiętać, że od 0,65 do 2 proc. incydentów ciężkiej anafilaksji (identyfikowanej najczęściej ze wstrząsem anafilaktycznym) kończy się zgonem pacjenta.
Przyczyną uogólnionej lub systemowej reakcji jest masywne uwalnianie mediatorów reakcji alergicznej, przede wszystkim z mastocytów. Dochodzi do niej na drodze zarówno mechanizmów alergicznych (IgE-zależnych lub IgE-niezależnych), jak i niealergicznych.
Dlatego wyróżnia się anafilaksję:
■ alergiczną IgE-zależną,
■ alergiczną IgE-niezależną,
■ niealergiczną,
■ idiopatyczną.[5]
Ten ostatni rodzaj reakcji odnosi się do przypadków, w których nie udaje się zidentyfikować czynnika wywołującego, a co za tym idzie – określić prawdopodobnego mechanizmu jego działania.[6-8] W patomechanizmie anafilaksji możliwy jest udział wszystkich czterech typów reakcji alergicznej według Gella i Coombsa (z dominującą rolą typu I, tj. reakcji IgE-zależnej) lub bezpośredniej aktywacji komórek tucznych. Gwałtownej, intensywnej reakcji sprzyja zespół aktywacji mastocytów (mast cell activation syndrome – MCAS).[9,10]
