Objawy odstawienne (discontinuation symptoms – DS) mogą wystąpić w związku z przyjmowaniem wielu leków psychotropowych. Pierwsze doniesienia o tego rodzaju objawach pochodzą już z 1958 roku. Zawierały opis objawów odstawiennych u osób, które przerwały leczenie imipraminą. Objawami tymi były nudności, wymioty, niepokój, napady zwiększonego pocenia się i zaburzenia snu. W kolejnych latach podobne objawy opisano u osób stosujących amitryptylinę.

Obecnie najczęściej spotykamy się z objawami odstawienia związanymi z przyjmowaniem leków przeciwdepresyjnych z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (selective serotonin reuptake inhibitor – SSRI), inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (serotonin norepinephrine reuptake inhibitor – SNRI), benzodiazepin, a także leków z tzw. grupy Z (Z drugs: zaleplon, zolpidem, zopiklon, eszopiklon). Lekarze niebędący psychiatrami spotykają się w praktyce – najczęściej w trakcie pracy w przychodniach i na szpitalnych oddziałach ratunkowych (SOR) – z pacjentami, u których występują objawy będące konsekwencją nagłego zaprzestania stosowania różnych leków psychotropowych.[1,2]

Zespoły z odstawienia leków przeciwdepresyjnych (ZOLPD)

W krótkim czasie po zakończeniu terapii lekami przeciwdepresyjnymi (LPD) może dojść do wystąpienia dwóch niekorzystnych następstw. Pierwszym jest nawrót choroby podstawowej (zazwyczaj depresja lub zaburzenia lękowe), a drugim wystąpienie odrębnej grupy objawów, nazywanych odstawiennymi albo zespołem odstawienia po lekach przeciwdepresyjnych.

Zespół odstawienia po lekach przeciwdepresyjnych zwykle ma charakter łagodny lub umiarkowany, jednakże w 3-5 proc. przypadków wykazuje nasilenie w stopniu ciężkim, co wiąże się z pogorszeniem stanu psychicznego pacjenta, istotnym upośledzeniem jego funkcjonowania, a niekiedy nawet koniecznością hospitalizacji.[3,4] Na ZOLPD składają się zróżnicowane objawy somatyczne, neurologiczne i psychiatryczne, zależne od grupy leków, określonej substancji czynnej oraz jej postaci farmaceutycznej. Charakteryzują go następujące cechy:

• możliwy do przewidzenia początek, zależny od właściwości farmakokinetycznych konkretnego leku,
• określony czas trwania (zwykle od 5 dni do 3 tygodni) związany najczęściej z okresem półtrwania leku,
• pojawianie się pierwszych objawów najczęściej już w pierwszej lub drugiej dobie od przyjęcia ostatniej dawki leku,
• występowanie najczęściej u chorych leczonych LPD dłużej niż 6 tygodni,
• większe ryzyko wystąpienia i nasilenie u pacjentów otrzymujących wyższe dawki LPD, a także u osób z wielochorobowością lub występowaniem zaburzeń lękowych,
• charakter samoograniczający się w czasie i nasileniu,
• niemożność przypisania tych objawów innej przyczynie, np. somatycznej,
• ustępowanie objawów zwykle w ciągu 24 godzin po ponownym wprowadzeniu leku, a istotna poprawa, gdy zostanie osiągnięty stan stacjonarny stężenia leku.[1,2,5]