W języku potocznym nazwa „alkohol” jest używana jako synonim etanolu (alkoholu etylowego). Wyraz ten pochodzi od arabskiego „al-ghoul”, czyli zły duch. Chociaż toksykolodzy określają etanol mianem alkoholu spożywczego (w odróżnieniu od niespożywczych, np. metanolu czy glikolu etylenowego), to jest on toksyczną substancją psychoaktywną (tab. 1), wyrządzającą ogromne szkody zdrowotne. Problematyka nadużywania i zatruć alkoholem jest jak zły duch dla polskiego systemu ochrony zdrowia.

Ostre zatrucie alkoholem

Ostre zatrucie alkoholem etylowym to stan zagrożenia zdrowia i/lub życia po spożyciu jego znacznej ilości w krótkim czasie. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) szkodliwe skutki alkoholu przy jednorazowym spożyciu (tj. podczas jednej okazji) występują po przekroczeniu dawki:

• 6 standardowych porcji alkoholu u mężczyzn (1,5 l piwa, 0,6 l wina, 180 ml wódki)
• 4 porcji standardowych u kobiet (1 l piwa, 0,4 l wina, 120 ml wódki)¹.

Za dawkę śmiertelną czystego alkoholu dla dorosłych uważa się co najmniej 5 g/kg, a u dzieci 3 g/kg². Dla osoby o masie ciała 70 kg potencjalnie śmiertelne jest spożycie 350-560 g, czyli 420-1070 ml czystego etanolu. Na rycinie 1 przedstawiono przeliczenie tej dawki na ilość popularnych napojów alkoholowych.

Czynniki warunkujące reakcję na etanol

Masa ciała, wiek, płeć

Oczywiście spożyta dawka nie jest jedynym czynnikiem warunkującym reakcję na etanol, znaczenie ma m.in. masa ciała. Wypicie alkoholu w ilości zawartej w produktach takich jak kosmetyki czy płyny do higieny jamy ustnej, która dorosłemu nie wyrządziłaby większej krzywdy, u małych dzieci stwarza istotne zagrożenie zdrowotne.

Osoby o małej masie ciała osiągają podobne stężenie alkoholu we krwi po spożyciu mniejszej ilości alkoholu niż osoby o większej masie. Istotne znaczenie ma również płeć pijącego. Kobiety o takiej samej wadze jak mężczyźni i po spożyciu identycznej ilości alkoholu osiągną dużo wyższe stężenie we krwi (nawet o 40%). Oprócz mniejszej zawartości wody w organizmie kobiet istotną rolę odgrywa również wpływ estrogenów powodujący większą intensywność wchłaniania alkoholu. U kobiet istotna jest także niższa aktywność żołądkowego izoenzymu dehydrogenazy alkoholowej (ADH – alcohol dehydrogenase; enzym metabolizujący etanol), odpowiadającej za metabolizm pierwszego przejścia etanolu. Niezależnie od płci do zmniejszenia aktywności metabolicznej żołądkowego izoenzymu ADH przyczynia się przewlekłe nadużywanie alkoholu oraz stosowanie antagonistów receptorów histaminowych H₂, tj. cymetydyny i ranitydyny².