lek. dent. Natalia Kaczorowska

dr n. med. Kamil Kaczorowski

Uzębienie człowieka dzielimy na mleczne i stałe. Pełne uzębienie mleczne obejmuje 20 zębów. Pierwszy z nich – siekacz dolny przyśrodkowy – wyrzyna się około 6 miesiąca życia. Uzębienie mleczne jest kompletne w 25-33 miesiącu życia, kiedy w jamie ustnej dziecka pojawiają się drugie trzonowce mleczne. Uzębienie stałe to 32 zęby. Ich wyrzynanie zapoczątkowuje fazę uzębienia mieszanego. W jamie ustnej znajdują się zęby stałe i ulegające resorpcji fizjologicznej zęby mleczne. W uzębieniu stałym wyróżniamy siekacze, kły, przedtrzonowce i trzonowce. Wszystkie z nich, z wyjątkiem przedtrzonowców, są również obecne w uzębieniu mlecznym. Cechą wspólną zębów mlecznych i stałych jest budowa anatomiczna – składają się z części znajdującej się w zębodole, tj. korzenia zęba, który w warunkach fizjologicznych nie jest widoczny, oraz z korony zęba, którą dostrzegamy w jamie ustnej. Zęby mleczne mają białoniebieską barwę w przeciwieństwie do zębów stałych, które są białożółte (tab. 1). Bardzo ważna jest umiejętność odróżnienia uzębienia stałego od mlecznego ze względu na odmienne postępowanie w przypadku urazu.

Tabela 1. Charakterystyczne cechy uzębienia mlecznego i stałego

Pourazowe uszkodzenia zębów są najczęściej wynikiem upadków, wypadków komunikacyjnych, aktów przemocy i efektem uprawiania sportów¹. Na podstawie kilkunastoletnich obserwacji stwierdzono, że 25% dzieci w wieku szkolnym i 33% dorosłych doświadczyło urazów zębów². Co więcej, u dzieci w wieku 2-3 lat ze względu na wzmożoną aktywność ruchową znacznie częściej rozpoznaje się uszkodzenia zębów, natomiast urazy dotyczące uzębienia stałego występują najczęściej u dziewięcio- i dziesięciolatków³. Prawidłowa interwencja wpływa na rokowanie leczenia stomatologicznego.

Przypadki kliniczne

Złamanie korony zęba

Złamanie korony zęba może objawiać się w postaci pęknięć lub utraty twardych tkanek zęba. Jeśli zachowany został odłamany fragment korony, możliwe jest jego użycie w trakcie leczenia stomatologicznego (ryc. 1). Może to być wykonane bezpośrednio po urazie lub w późniejszym czasie, jednak ułamana część powinna być przechowywana w środowisku wilgotnym³ (np. w szklance z wodą, którą wymieniamy codziennie). Takie postępowanie dotyczy przypadków, w których miazga zęba (odpowiadająca za unerwienie) nie została obnażona. Klinicznie oceni to lekarz dentysta, który zdecyduje o sposobie leczenia. Rokowanie długoterminowe jest dobre.

Rycina 1. Postępowanie w przypadku uszkodzenia zęba stałego – złamanie korony zęba

Jeśli doszło do obnażenia miazgi, niezbędne jest jej zaopatrzenie na czas 2-3 miesięcy. Na opatrunek lekarz dentysta może nałożyć materiał w kolorze zęba lub wykorzystać odłamany fragment⁴.

Wybicie zęba stałego

Wybicie, nazywane również całkowitym zwichnięciem³, jest efektem przerwania więzadeł ozębnej. W warunkach fizjologicznych ząb znajduje się w zębodole, w przypadku wybicia zęba klinicznie stwierdza się pusty zębodół lub jest on wypełniony skrzepem. Wybicie głównie dotyczy zębów przednich, częściej w szczęce niż w żuchwie. Istnieją czynniki, które predysponują pacjenta do wybicia zęba, takie jak protruzja siekaczy, nazywana też wychyleniem, wada zgryzu (zwłaszcza tyłozgryz i zgryz otwarty), nadpobudliwość czy choroby ogólnoustrojowe, np. padaczka³.

W przypadku wybicia zęba kluczowe znaczenie dla rokowania ma czas, jaki minął od urazu. Jeśli jest to mniej niż 60 minut, możliwe jest częściowe lub całkowite wygojenie włókien ozębnej³, dlatego rekomendowanym postępowaniem jest replantacja zęba, czyli jego ponowne umiejscowienie w zębodole na miejscu wypadku (ryc. 2). Należy wzorować się na zębie sąsiednim. Następnie polecamy pacjentowi delikatnie zagryźć chusteczkę higieniczną, aby unieruchomić włożony ząb do momentu wizyty w gabinecie stomatologicznym. Warto zwrócić uwagę, że podnosząc ząb, nie wolno dotykać korzenia zęba, tj. części, która w warunkach prawidłowych znajduje się wewnątrz zębodołu. Wskazane jest natomiast trzymanie za koronę zęba. Jeśli stwierdzimy, że ząb jest zanieczyszczony, przed replantacją powinno się przemywać go bieżącą zimną wodą przez 10 sekund³.

Rycina 2. Pierwsza pomoc w przypadku wybicia zęba

Zdarzają się jednak sytuacje, w których nie jest możliwe replantowanie zęba na miejscu wypadku. Jak zostało wspomniane powyżej, po 60 minutach od urazu dochodzi do obumierania włókien ozębnej, dlatego stosuje się środki, które ten czas wydłużają (tab. 2). Wybity ząb należy przechowywać w mleku lub w przedsionku jamy ustnej ze względu na obecność śliny, która wydłuża żywotność tych komórek³.

Tabela 2. Przechowywanie wybitego zęba w przypadku braku możliwości replantacji