Alkoholizm jest najczęściej ukrywany przez pacjentów. Od wiedzy i czujności lekarza zależy rozpoznanie choroby

Dane szacunkowe Polskiej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wskazują, że w Polsce osoby uzależnione od alkoholu stanowią 2 proc. społeczeństwa. Choroba ta jest ciężkim, przewlekłym zaburzeniem, którego etiologia jest zróżnicowana, a mechanizm powstawania nie do końca wyjaśniony. Udział w powstawaniu problemu alkoholowego mają czynniki genetyczne, fizjologiczne i środowiskowe. Wbrew stereotypom osoby uzależnione wywodzą się ze wszystkich klas społecznych, często są dobrze sytuowane finansowo i dbają o swój wygląd zewnętrzny. W związku z częstością występowania alkoholizmu istnieje duże prawdopodobieństwo, że lekarz dentysta w swojej praktyce będzie spotykał osoby uzależnione. Charakter zaburzenia i społeczne tabu sprawiają natomiast, że rzadkością będzie przyznanie się do choroby w wywiadzie.

Symptomy widoczne w badaniu

Nie ma jednego wizerunku, który byłby charakterystyczny dla osób z chorobą alkoholową. Część z nich bardzo dba o swój wygląd i stara się ukryć objawy nadużywania alkoholu. Lekarz dentysta, przeprowadzając wywiad i badanie jamy ustnej, może jednak dostrzec pewne symptomy uzależnienia. Ich zauważenie jest istotne ze względu na to, że alkoholizm implikuje wiele zagrożeń dla zdrowia i może wpływać na przebieg leczenia.

W wyglądzie zewnętrznym oznaką ryzykownego lub szkodliwego picia alkoholu może być obrzęk twarzy, któremu niekiedy towarzyszą rozszerzenia naczyń skórnych, przekrwienie spojówek. Na zaawansowanym etapie choroby symptomatyczne jest także drżenie rąk lub całego ciała.

Osoba, która sięga po alkohol w sposób ryzykowny lub szkodliwy, może reagować rozdrażnieniem lub podenerwowaniem, szczególnie kiedy rozmowa schodzi na temat picia. Typowa jest postawa obronna, duża oszczędność w mówieniu o sobie, mająca na celu zatajenie informacji, które mogłyby świadczyć o chorobie, a także odwracanie wzroku, czerwienienie się, wykonywanie nerwowych ruchów, kiedy pojawi się temat alkoholu.

W badaniu można stwierdzić zły stan uzębienia, stan zapalny dziąseł, przerost ślinianek przyusznych, zaczerwienienie twarzy, zapach alkoholu z ust. Na problem wskazywać mogą również informacje, które pacjent zgłasza w wywiadzie, takie jak:

• nadciśnienie tętnicze,
• nadmierna męczliwość, brak energii, apatia,
• częste infekcje, szczególnie dotyczące górnych dróg oddechowych,
• przewlekłe bóle głowy,
• powtarzające się bóle brzucha,
• zaburzenia miesiączkowania u kobiet,
• uleganie częstym wypadkom, potłuczeniom; złamania kości,
• zapalenie trzustki,
• symptomatyczne może być również częste staranie się o zwolnienie lekarskie, mające na celu usprawiedliwienie nieobecności w pracy z powodu niedyspozycji.

Komunikacja z pacjentem uzależnionym od alkoholu

Alkoholizm jest w polskim społeczeństwie tematem tabu, a chorzy często wstydzą się mówić o swoim problemie nawet w gabinecie lekarskim. Należy założyć, że pacjent uzależniony odpowie negatywnie na pytanie o choroby przewlekłe. W związku z tym lekarzowi pozostają często jedynie intuicja i czujność. Osoby zgłaszające się na wizytę w stanie upojenia alkoholowego nie powinny być w danym dniu przyjmowane.

Zdarzają się sytuacje, gdy pacjent po kilku wizytach nabierze zaufania do lekarza dentysty i zwierzy się ze swojego problemu. Warto okazać wtedy zrozumienie i wsparcie. Gabinet stomatologiczny może stać się pierwszym miejscem, w którym otrzyma on profesjonalną pomoc. Mimo że lekarze dentyści nie są kompetentni w zakresie leczenia uzależnień, to mogą być źródłem rzetelnej informacji o instytucjach, które takiej pomocy udzielają.

Na co zwrócić uwagę podczas leczenia?

Sedacja wziewna z użyciem podtlenku azotu. Alkoholizm jest przeciwwskazaniem do jej stosowania.

Dezynfekcja. Osoby, które utrzymują abstynencję od alkoholu, mogą zwrócić się z pytaniem lub prośbą o nieużywanie podczas ich wizyty środków dezynfekcyjnych, w których zawarty jest alkohol. Taka prośba powinna zostać potraktowana z powagą i szacunkiem. Żarty lub bagatelizowanie odczuć pacjenta mogą być dla niego dodatkową trudnością w utrzymaniu abstynencji.

Zaburzenia krzepnięcia, krwotoki. Alkohol w nadmiarze prowadzi do zniszczenia wątroby i szpiku kostnego. Obniżona liczba płytek krwi i niedobory czynników krzepnięcia mogą spowodować niespodziewanie długie lub obfite krwawienie podczas zabiegów chirurgicznych i w godzinach po nich następujących. Warto wykonać u tych pacjentów koagulogram, który będzie informacją o bieżących możliwościach organizmu w kontekście wytwarzania skrzepów. Jeśli podczas zabiegu pojawi się obfite krwawienie, należy przerwać interwencję i zastosować mechaniczny ucisk na krwawiące miejsce.

Zmienione działanie leków. Wiele spośród leków stosowanych w gabinecie stomatologicznym do znieczulenia i sedacji jest metabolizowanych w wątrobie. Dotyczy to zwłaszcza amidowych anestetyków i benzodiazepin. Poalkoholowe uszkodzenia wątroby osłabiają ich działanie. Okazuje się, że niektóre substancje są metabolizowane u alkoholików dużo szybciej w porównaniu z szybkością metabolizowania ich u zdrowych osób. Znieczulenia podawane nasiękowo są szybciej wchłaniane do krwioobiegu, co zmniejsza ich skuteczność. Kolejne dawki mogą z kolei powodować przekroczenie bezpiecznego stężenia leku we krwi.

Choroby przyzębia. Alkohol upośledza funkcję komórek układu odpornościowego, które są odpowiedzialne za kontrolę bakterii bytujących w przyzębiu. To może powodować nadmierny wzrost liczby patogenów i szybszy postęp choroby. Co więcej, sam alkohol działa toksycznie na tkanki przyzębia. Innym mechanizmem negatywnego działania na przyzębie jest wpływ na monocyty, które zaczynają produkować większe ilości mediatorów zapalnych.

Nowotwory. Istnieje wiele prac naukowych dowodzących, że istnieje związek między nadużywaniem alkoholu i występowaniem nowotworów w obrębie jamy ustnej. Winny jest produkt metabolizmu alkoholu – acetaldehyd. Typowymi lokalizacjami raków jamy ustnej związanych z alkoholizmem są warga dolna i błona śluzowa jamy ustnej, zwłaszcza język i dno jamy ustnej. Podczas badania stomatologicznego konieczne jest dokładnej obejrzenie jamy ustnej i ewentualne skierowanie na konsultacje do chirurga szczękowo-twarzowego.

Próchnica. Istnieje wiele czynników, które zwiększają ryzyko powstania ubytków próchnicowych: suchość jamy ustnej w nocy, zaniedbywanie regularnej higieny, unikanie wizyt kontrolnych u stomatologa oraz zwiększona konsumpcja węglowodanów. Częste wymioty powodują zakwaszenie środowiska jamy ustnej, co też sprzyja rozwojowi bakterii próchnicotwórczych.