Konsekwencją lekceważenia tego typu zdarzeń może być poważna choroba, a nawet śmierć. Krok po kroku opisujemy zasady postępowania

Lekarz dentysta jest wysoce podatny na ekspozycję zawodową ze względu na bliski kontakt z jamą ustną pacjenta, używanie ostrych narzędzi oraz pracę z instrumentami o wysokiej prędkości obrotowej, wytwarzających aerozol.[1,2]

Według danych epidemiologicznych w Polsce żyje: ok. 17 tys. osób zakażonych wirusem HIV, ok. 700 tys. zakażonych wirusem zapalenia wątroby typu C oraz ok. 400 tys. zakażonych wirusem zapalenia wątroby typu B, a na świecie te liczby są milionowe.[3] Pojawienie się pacjenta zakażonego w gabinecie stomatologicznym jest zatem bardzo realne.

Regulacje prawne związane z ekspozycją zawodową są zawarte w Ustawie o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych z 5 grudnia 2008 r. oraz w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 6 czerwca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac związanych z narażeniem na zranienie ostrymi narzędziami używanymi przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Zgodnie z powyższą ustawą koszty postępowania poekspozycyjnego (badania, profilaktyka, monitorowanie) pokrywa pracodawca lub zlecający pracę.[7] W tej sytuacji bardzo pomocna jest stała współpraca z ośrodkiem specjalistycznym (np. oddział zakaźny, poradnia chorób zakaźnych, poradnia nabytych niedoborów odporności) na podstawie stosownej umowy o świadczeniu usług w zakresie wykonywania badań, kwalifikacji do profilaktyki swoistej, zaopatrzenia w leki oraz monitorowania.

Zakaźność płynów ustrojowych

O materiale potencjalnie zakaźnym mówimy, gdy w danym płynie ustrojowym lub tkance znajduje się wystarczająca liczba cząstek infekcyjnych danego wirusa do wywołania zakażenia. Dzielimy je na:

• zakaźne płyny ustrojowe: krew, nasienie, wydzielina z pochwy, każdy płyn ustrojowy zawierający widoczną krew,
• potencjalnie zakaźne płyny ustrojowe: płyn mózgowo-rdzeniowy, płyn stawowy, płyn opłucnowy, płyn osierdziowy, płyn otrzewnowy, płyn owodniowy, tkanki nieutrwalone formaliną,
• materiały biologiczne niezakaźne (niezanieczyszczone w sposób widoczny krwią): mocz, ślina, łzy, kał; wymiociny, wydzielina z nosa.[5]

Ryzyko zakażenia

Postępowanie poekspozycyjne po narażeniu na zakażenie HIV, HBV, HCV jest uzależnione od oceny ryzyka. Według danych z piśmiennictwa do zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu B wystarczy 0,00004 ml zakażonej krwi, a w przypadku zakażenia HIV – ok. 0,1 ml krwi.[4]

Ryzyko transmisji zakażenia osoby eksponowanej wynosi dla:

• wirusa zapalenia wątroby typu B: zakłucie od pacjenta z aktywnym zakażeniem (obecny antygen HBe i HBs) – 40 proc., zakłucie od pacjenta tylko HBs dodatniego – 1,5-10 proc.,[4]
• wirusa zapalenia wątroby typu C: zakłucie – 1,8 proc.,[4]
• wirusa HIV: zakłucie – 0,3 proc., zachlapanie błon śluzowych – 0,09 proc.[4,8]

W ocenie ryzyka zakażenia m.in. bierze się pod uwagę:

• charakter zakłucia: ryzyko jest mniejsze, gdy igła jest bez światła, powierzchowne zranienie, zakłucie lub zranienie przez rękawiczkę, zakłucie igłą używaną kilka godzin wcześniej; ryzyko jest większe, gdy igła jest ze światłem, głębokie zakłucie, igła po iniekcji domięśniowej lub donaczyniowej,
• objętość materiału potencjalnie zakaźnego oraz czas ekspozycji na błony śluzowe,
• status kliniczny pacjenta: wysokość wiremii, leczenie antywirusowe, faza ostra czy przewlekła.[4,5]

Podstawowe zasady postępowania poekspozycyjnego

1. Nie tamować wypływu krwi, ale też nie wyciskać rany.

2. Przemyć skórę/ranę pod bieżącą wodą i umyć wodą z mydłem.

3. Przy narażeniu błon śluzowych jamy ustnej lub nosa dokładnie przepłukać wodą lub solą fizjologiczną.

4. Przy zachlapaniu spojówek dokładnie przepłukać wodą lub solą fizjologiczną.

5. Nie stosować na ranę płynów dezynfekcyjnych na bazie alkoholu.