Badania
Biofilm na zębach i uzupełnieniach. Co powinniśmy wiedzieć?
Dr n. med. Agnieszka Machul-Żwirbla
Środowisko jamy ustnej to pozornie idealne miejsce do wzrostu drobnoustrojów. Odpowiednia temperatura, wilgotność i dostęp składników odżywczych sprzyjają namnażaniu się bakterii i grzybów. Niestety to środowisko podlega bardzo szybkim zmianom, takim jak wahania temperatury (od 0°C do nawet 70°C), zmiany wartości pH, dostępność składników odżywczych czy działanie sił fizycznych związanych z piciem, żuciem oraz higieną jamy ustnej. Te warunki sprzyjają tworzeniu przez mikroorganizmy złożonych, trójwymiarowych struktur zwanych biofilmem.
Biofilm stanowi odpowiedź bakterii oraz grzybów na niekorzystne zmiany zachodzące w danej niszy ekologicznej, którą kolonizują. Zmniejszenie dostępności składników odżywczych, spadek lub wzrost temperatury, zmiana pH środowiska, zwiększenie stężenia reaktywnych form tlenu czy działanie środków dezynfekcyjnych lub antybiotyków to czynniki sprzyjające tworzeniu się tej trójwymiarowej struktury w obrębie jamy ustnej. Inną przyczyną tworzenia biofilmu może być fakt, że życie w skupisku i płynące z niego korzyści dają idealne możliwości wymiany materiału genetycznego pomiędzy sąsiadującymi komórkami, co w efekcie umożliwia przekazywanie ważnych dla przeżycia cech, w tym choćby oporności na antybiotyki. Skuteczne zwalczanie chorób zakaźnych jamy ustnej związanych z biofilmem stanowi globalne wyzwanie. W pracy autorka dokonuje przeglądu najnowszych doniesień dotyczących biofilmu na zębach i uzupełnieniach oraz metod jego kontroli.
Biofilm w jamie ustnej jest zorganizowanym skupiskiem bakterii, zbudowanym z komórek trwale związanych z powierzchnią abiotyczną (powierzchnie uzupełnień) lub powierzchnią biotyczną (powierzchnia zębów). Składa się z ułożonych warstwowo komórek zanurzonych w wy-twarzanej przez nie macierzy zewnątrzkomórkowych substancji polimerowych, zwanej EPS (ang. extracellular polymeric substances).[1] Głównymi składnikami pozakomórkowymi macierzy są:
- cząsteczki DNA,
- glikolipidy bakteryjne,
- białka,
- polisacharydy.
W biofilmie dojrzałym istotnym elementem są ponadto kanały wodne, poprzez które są dostarczane substancje odżywcze i usuwane zbędne produkty przemiany materii drobnoustrojów. Bakterie wewnątrz tej struktury wykazują unikalną zdolność wytwarzania cząstek sygnałowych, dzięki którym mają możliwość komunikowania się i tworzenia kolonii o zróżnicowanej budowie (quorum sensing). Biofilm stanowi dla bakterii przyjazne i stabilne środowisko życia ułatwiające im kontakt i wzajemne interakcje oraz dodatkowo umożliwiające ich przetrwanie w niesprzyjających warunkach.[2] Schematyczny obraz dojrzałego biofilmu prezentuje rycina 1.
