Dr n. med. Irena Duś-Ilnicka

Paulina Burzyńska

Pierwszej diagnostyki pacjentów w kierunku autyzmu można dokonać w wieku 2-4 lat. Zaburzenia towarzyszące autyzmowi, które mają również wpływ na diagnostykę, to:

• zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (attention-deficit hyperactivity disorder – ADHD),
• depresja,
• zespół lęku uogólnionego,
• przewlekłe problemy ze snem,
• epilepsja,
• schizofrenia,
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe.[4]

Tabela 1. Stany nasilenia zaburzeń ze spektrum autyzmu (opracowanie własne na podstawie DSM-5)

Autyzm został sklasyfikowany przez Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 5th edition (DSM-5) jako zaburzenia ze spektrum autyzmu (autistic spectrum disorder – ASD).[5] ASD obecnie obejmuje również pozostałe kategorie autyzmu: zespół Aspergera i zaburzenie dezintegracyjne w dzieciństwie. Ocena ciężkości zaburzeń opiera się na poziomie potrzebnego wsparcia do codziennego funkcjonowania (tab. 1).[5] Przyczyna ASD nie jest do końca wyjaśniona. Na podstawie aktualnej wiedzy Chandrashekhar i wsp. wnioskują, że dużą rolę odgrywają czynniki genetyczne i środowiskowe. Ostatnie badania wykazały, że znaczący związek z autyzmem mogą mieć m.in.:

• czynniki genetyczne,[6] tj. gen CNTNAP2, mutacje de novo, wady mitochondrialne,
• podwyższone stężenie cytokin zapalnych,
• krwawienie u matki w ciąży,
• zespoły metaboliczne,
• zaawansowany wiek matki,
• narażenie płodu na leki stosowane przez matkę w ciąży.[3]

U pacjentów z autyzmem obserwuje się:

• trudności w komunikacji,
• powtarzające się zachowania,
• upośledzone zarządzanie ruchami,
• opóźnienie lub całkowity brak uwagi,
• opóźnienie rozwoju językowego,
• zaburzenia mowy,
• lęk.[6]

Stan zdrowia jamy ustnej pacjentów autystycznych

Wyniki badań dotyczące stanu zdrowia jamy ustnej pacjentów autystycznych są różne. Typowe problemy występujące w jamie ustnej dzieci z AD obejmowały bruksizm i zagryzanie warg.[6] W badaniach populacyjnych w odniesieniu do próchnicy rodzice twierdzili, że zęby dzieci z AD miały więcej ubytków niż dzieci niecierpiących na to schorzenie. Z drugiej strony inne badania wykazały, że nie było znaczącej różnicy między osobami z tych dwóch grup pod względem częstości występowania ubytków, a wręcz dzieci z AD miały mniejszą liczbę ubytków.[6,7]

Dodatkowo grupa naukowców kierowanych przez Kuter nie stwierdziła istotnych statystycznie różnic pod względem wartości wskaźnika płytki nazębnej między pacjentami z AD a populacją kontrolną.[6] Zaburzenia ortodontyczne u dzieci autystycznych mogą z kolei obejmować zgryz przedni otwarty i stłoczenie zębów.[6]

W badaniu przesiewowym przeprowadzonym przez Önol i wsp.[1] wykazano różnice w szczotkowaniu zębów u dzieci z rozpoznanym AD w porównaniu z dziećmi z grupy kontrolnej. U pacjentów z AD wykryto znacząco więcej przypadków bruksizmu, nieprawidłowości w stawie skroniowo-żuchwowym, stłoczenia zębów, wysokiego podniebienia, a także zwiększonego wskaźnika płytki nazębnej i wskaźnika dziąsłowego. W grupie kontrolnej (u dzieci bez AD) było dużo więcej osób z wypełnieniami, natomiast dzieci te nie miały usuniętego żadnego zęba stałego, co miało miejsce u dzieci z AD. Dzieci autystyczne miały zwyczaj przetrzymywania jedzenia w ustach ze względu na trudności z koordynacją ruchów języka, co potwierdza również doniesienie Kuter i wsp.,[6] dlatego u części dzieci z AD zauważono preferencje do spożywania miękkich i słodkich pokarmów, co sprzyja występowaniu próchnicy. Częste były również zachowania, w wyniku których dochodziło do urazów w obrębie głowy[1] – należało do nich raportowane przez rodziców samookaleczanie (np. uderzanie głową w ścianę). Podobne zachowania, w tym gryzienie warg i zgrzytanie zębami, zgłaszały także inne grupy naukowców.[6,7]

Dzieci z AD mają wysoką wrażliwość na smak pasty do zębów, co w połączeniu ze słabą koordynacją ruchową może utrudniać efektywne szczotkowanie zębów.[7] Przyczyną nadwrażliwości na smak pasty do zębów jest inne postrzeganie smaków przez tych pacjentów. Badania Tavassoli i wsp. wykazały, że pacjenci z AD mają trudności z ogólnym rozróżnianiem smaków. Problematyczne było dla nich rozpoznanie smaku gorzkiego, słodkiego i kwaśnego. Często niewłaściwie identyfikowały smak jako słony lub brak smaku.[8] Również ze względu na intensywne, nieprawidłowe szczotkowanie badania wykazały znaczne recesje dziąseł od strony policzkowej zębów.[7]

Podczas leczenia niektórych objawów autyzmu mogą być stosowane leki psychotropowe.[6] Najpowszechniejszymi działaniami niepożądanymi powyższych leków mogą być: kserostomia, zapalenie ślinianek oraz dysfagia. Powszechnie przepisywanym lekiem antydepresyjnym jest fluoksetyna, która może wywoływać reakcje alergiczne, takie jak obrzęk języka, gardła i twarzy.[3] Leki stosowane wśród pacjentów z ASD i ich potencjalne działania niepożądane w jamie ustnej zostały zebrane w tabeli 2.

Tabela 2. Działania niepożądane leków, które mogą być stosowane przez pacjentów z ASD[3]

Wyzwania w leczeniu stomatologicznym pacjentów z autyzmem

Podczas leczenia stomatologicznego głównym wyzwaniem zespołu dentystycznego jest komunikacja oraz nawiązanie relacji z dzieckiem autystycznym. Kolejnymi przeszkodami w leczeniu są trudne do przewidzenia reakcje dziecka ze względu na nadpobudliwość oraz nadwrażliwość na smaki i zapachy,[7] a także na dźwięki i ból występujące u ponad 40 proc. chorych.[9] Liczne trudności w leczeniu tych pacjentów sprawiają, że jest ciągle niewystarczająca liczba przeszkolonych dentystów chętnych do podejmowania leczenia osób z AD.[10]