dr n. med. Irena Duś-Ilnicka

Anna Kłodnicka

Klaudia Kosińska

Zrównoważony rozwój jest dzisiaj pojęciem niezwykle istotnym. Przyjęta przez Organizację Narodów Zjednoczonych w 2015 r. agenda określa 17 celów, których rozpoczęta realizacja działa na rzecz ogólnego rozwoju gospodarczego powiązanego ze stopniową poprawą stanu środowiska naturalnego¹. Dwa lata później Światowa Federacja Dentystyczna (FDI – Federation Dentaire Internationale) wystosowała korespondujące z nimi reguły, które powinny być przestrzegane w stomatologii. Opisują one prawidłowe schematy postępowania zgodne ze wskazanym nurtem². Dokument ściśle określa konieczność ograniczenia negatywnego wpływu stomatologii na środowisko wraz z równoczesnym podjęciem odpowiedzialności za promowanie zdrowia jamy ustnej³. Powyższe postanowienia znajdują odzwierciedlenie w pojęciach obecnie rozpowszechnionych jako eco-friendly dentistry lub green dentistry^3,4.

Wpływ stomatologii na środowisko

Zgodnie z informacjami przedstawionymi przez Eco-Dentistry Association (EDA) każdego roku gabinety stomatologiczne generują:

• 4,8 mln ołowianych folii
• 28 mln litrów toksycznych utrwalaczy RTG
• 3,7 ton odpadów zawierających rtęć
• 1,7 bln torebek do sterylizacji
• przeszło 680 mln ochronnych osłon na unit oraz dla pacjenta.

Przeciętny gabinet stomatologiczny rocznie zużywa ponad 200 tys. litrów wody³.

Negatywny wpływ stomatologii na stan ekosystemu możemy rozpatrywać jako wypadkową działań podejmowanych zarówno przez pacjenta w domu, jak i podczas leczenia profesjonalnego w gabinecie³. Podstawę indywidualnej profilaktyki stanowią przybory higieniczne wyprodukowane z syntetycznych tworzyw, niepodlegających recyklingowi, np. szczoteczki z plastikową rękojeścią czy też nylonowe nici dentystyczne³. Działalność gabinetów stomatologicznych wiąże się natomiast z generowaniem dużych ilości odpadów biomedycznych, dodatkowo wykorzystywaniem podczas procesu diagnostyki, leczenia oraz sterylizacji substancji chemicznych, które nie pozostają obojętne dla środowiska. Należy zwrócić również uwagę na eksploatację energii elektrycznej oraz wody⁴. Często podejmowanym przez naukowców tematem jest także potencjalne zanieczyszczenie ekosystemu związkami rtęci poprzez nieodpowiednią utylizację odpadów amalgamatu oraz jonami srebra pochodzącymi z odczynników używanych podczas utrwalania zdjęć rentgenowskich⁵.

Założenia green dentistry

Green dentistry jest odpowiedzią na wyżej wymienione zagrożenia wynikające z potrzeby leczenia pacjentów. Jest ona charakteryzowana za pomocą ściśle określonych zasad zebranych pod ogólną nazwą 4R (rethink, reduce, reuse, recycle) zobrazowanych na rycinie 1⁶. Każde z określeń można rozwinąć w kontekście działań podejmowanych przez stomatologa⁷. Pierwszym z nich jest ponowna analiza schematów postępowania podczas podstawowych, codziennie przeprowadzanych zabiegów. Nowe spojrzenie na efektywność pracy, używane materiały, narzędzia oraz konsumpcję energii może nieść ze sobą regresję negatywnego wpływu na środowisko⁶. Redukcja, poza oczywistym ograniczeniem zużycia wody oraz energii⁶, powinna jednak głównie skupiać się na niwelowaniu do minimum ilości odpadów niepodlegających recyklingowi⁷. Należy pamiętać, że decyzje administracyjne również nie pozostają tutaj bez znaczenia. Dotyczy to w szczególności realizacji zamówień w korzystniejszej formie hurtowej zamiast detalicznej⁷. Istotą zrównoważonego podejścia w stomatologii jest także wykorzystywanie w jak największym stopniu przedmiotów wielokrotnego użytku (podlegających bez nadmiernego uszczerbku m.in. procesom sterylizacji)⁶. Ostatnim filarem 4R jest powszechnie znany recykling. Tutaj na znaczeniu zyskuje przestrzeganie zasad odpowiedzialnej zarówno dystrybucji, jak i eliminacji stosowanych materiałów⁶.

Rycina 1. Zasady 4R green dentistry (opracowanie własne na podstawie^3,13)

Świadomość wśród lekarzy i studentów

Wdrażanie wyżej wymienionych zaleceń pozwala na zredukowanie szkodliwego wpływu leczenia stomatologicznego na środowisko naturalne. Ponadto wiąże się z licznymi benefitami zarówno dla pacjenta, jak i lekarza dentysty⁸. Pomimo tak wielu argumentów przemawiających za zmianą postępowania, według badań z 2018 r. wśród ankietowanych lekarzy z Indii, mimo stosunkowo wysokiej świadomości na ten temat, problem stanowiło samo wdrożenie odpowiednich zmian w praktyce klinicznej. Przeformułowanie konwencjonalnych metod na korzyść działań zgodnych z ideologią zrównoważonej stomatologii miało miejsce dość rzadko⁸. Podobny wniosek wysnuto na podstawie badania przeprowadzonego wśród środowiska studentów i wykwalifikowanych lekarzy w krajach Bliskiego Wschodu, które wskazało jednoznacznie na konieczność wprowadzenia do programu studiów zajęć poruszających tę kwestię⁹.

Wdrażanie ekologicznych rozwiązań

Praktyka przyjazna dla środowiska naturalnego wymaga nie tylko wdrażania nowoczesnych technologii, cyfryzacji i redukcji zużycia jednorazowych, niebiodegradowalnych sprzętów. Założenia ekologicznej stomatologii kładą również nacisk na racjonalizację oraz oszczędne gospodarowanie materiałami i przyborami niezbędnymi w codziennej pracy. Analiza przypadku przeprowadzona w 2016 r. z udziałem grupy studentów stomatologii w Michigan wykazała, że wdrożenie prostych, praktycznych wskazówek w postaci listy kontrolnej (tab. 1) pozwoliło w ciągu 2 tygodni na obniżenie zużycia rękawiczek o 12%, maseczek o 8% oraz papierowych ręczników o 13%¹⁰.

Tabela 1. Lista kontrolna zawierająca praktyczne wskazówki pozwalające na ograniczenie zużycia materiałów podczas pracy z pacjentem (opracowanie własne na podstawie¹⁰)