Rycina 2. Zakrzepica żył okołoodbytowych

Rycina 3. Wypadające guzki krwawnicze 4°

Rycina 4. Zmiany świądowe na skórze wokół odbytu

Rycina 5. Rak odbytu

Wykonano u niej kolonoskopię, wlew doodbytniczy i tomografię komputerową jamy brzusznej. Badania te nie wykazywały odchyleń od normy, a przyczyną krwawień był nowotwór odbytu widoczny gołym okiem. W przypadku tej chorej pominięty został pierwszy etap badania proktologicznego – oglądanie okolicy odbytu. Przy podejrzeniu szczeliny czasami wystarczy rozciągnięcie pośladków, żeby uwidocznić zmiany chorobowe (ryc. 6).

Rycina 6. Szczelina odbytu

Podczas oglądania ocenia się też „zwartość odbytu”, co świadczy pośrednio o sprawności mięśni zwieraczy. Jeśli pacjent skarży się na wypadanie odbytnicy, należy wykonać próbę parcia (próba Valsalvy). Na oddziale proktologii do tego celu używa się specjalnego krzesła z dziurą. Pacjent siada na krześle, na podłodze kładzie się ligninę i prosi badanego o wykonanie parcia tak jak podczas defekacji. Można w ten sposób dość dokładnie ocenić stopień wypadania odbytnicy, a także inne choroby, takie jak rectocele, enterocele czy wypadanie macicy. Próba Valsalvy pozwala też stwierdzić obniżające się krocze (descending perineum).³

Badanie palcem przez odbyt (badanie per rectum)

Badanie palcem przez odbyt jest niezbędnym elementem diagnostyki proktologicznej. Powinien je wykonywać każdy lekarz, niezależnie od specjalności. Długość przeciętnego palca wskazującego wynosi 8 cm, w związku z tym można przyjąć, że podczas tego badania możliwe jest wykrycie patologii zlokalizowanych do wysokości ok. 8 cm od brzegu odbytu.

Badanie to nie jest kosztowne i dostarcza podstawowych informacji proktologicznych. Ze sprzętu potrzebne są rękawiczki i żel, najlepiej 2% lidokaina. Można też stosować inne środki poślizgowe, takie jak wazelina. Podczas tego badania ocenia się patologiczne opory w zakresie bańki odbytnicy, można w nim wykryć ok. 60% wszystkich nowotworów odbytnicy. Bardzo ważne jest obejrzenie wydzieliny na rękawiczce (krew, śluz, ropa), dlatego dobrze jest stosować do badania per rectum jasne rękawiczki. Ważny jest też zapach wydzieliny. Brązowoczerwona krew o specyficznym, gnilnym zapachu powinna nasunąć lekarzowi podejrzenie nowotworu. Przy odpowiednio dużym doświadczeniu badającego można ocenić sprawność mięśni zwieraczy. Bierne napięcie zwieraczy, niezależne od woli pacjenta, oraz tzw. zwartość odbytu świadczą pośrednio o wydolności gładkokomórkowego mięśnia zwieracza wewnętrznego. Jeśli pacjentowi poleci się zaciśnięcie mięśni zwieraczy, można uzyskać informację o wydolności mięśnia poprzecznie prążkowanego zależnego od naszej woli, tj. mięśnia zwieracza zewnętrznego. Całkowity brak skurczu zwieraczy może świadczyć o niewydolności neurogennej.

Jedynym przeciwwskazaniem do badania per rectum jest brak zgody pacjenta, co należy skrupulatnie odnotować w jego dokumentacji, uzyskując podpis chorego. Zaniechanie tego badania należy uznać za błąd w sztuce lekarskiej.

U kobiet przydatne bywa niekiedy dwuręczne badanie przez pochwę i odbytnicę.⁴ W trakcie tego badania jeden wskaziciel jest w pochwie, drugi w odbytnicy. Podczas badania dwuręcznego można ocenić przegrodę odbytniczo-pochwową oraz takie struktury w przegrodzie, jak: guzki, endometriozę, otwór przetoki odbytniczo-pochwowej, zatokę Douglasa, rectocele, przetoki odbytowo- i odbytniczo-pochwowe oraz stan mięśni zwieraczy na przednim obwodzie odbytu.