prof. dr hab. n. med. Andrzej W. Szawłowski

W leczeniu nowotworów do głównych sposobów postępowania należą: chirurgia – podstawowa metoda leczenia litych nowotworów, czyli o zbitym utkaniu tkankowym (np. nowotwory układu pokarmowego); radioterapia – wskazana w przypadku nowotworów wrażliwych na działanie promieniowania jonizującego (np. raki płaskonabłonkowe, rak odbytu); farmakoterapia, w tym chemioterapia (czyli leczenie systemowe) – stosowana jako główna metoda w przypadku systemowych nowotworów (np. białaczki, chłoniaki) lub dodatkowo w przypadku litych nowotworów w ramach skojarzonego leczenia. Trzeba podkreślić, że wszystkie metody leczenia nowotworów mają inwazyjny charakter i oprócz potencjalnie korzystnego efektu przeciwnowotworowego (wyleczenie w przypadku leczenia radykalnego lub zahamowanie rozwoju nowotworu w organizmie i doprowadzenie do fazy choroby przewlekłej w przypadku leczenia paliatywnego) wywołują też skutki uboczne (powikłania – chorobowość), które mogą zniweczyć korzystny efekt leczenia i w skrajnych przypadkach doprowadzić nawet do zgonu chorego wyleczonego z nowotworu.

Chemioterapia nowotworów kojarzona jest zwykle z: powikłaniami hematologicznymi (takimi jak np.: niedokrwistość, leukopenia, trombocytopenia), kardiotoksycznością, hepatotoksycznością (np. z zespołem niedrożności żył wątrobowych, zwłóknieniem wątroby), pneumotoksycznością, neurotoksycznością czy też z nefrotoksycznością. Choć chemioterapia należy do niechirurgicznych metod leczenia, może też być przyczyną powikłań, które – jeśli wystąpią – mogą stanowić nagły, naglący lub nawet ostry problem chirurgiczny.

Celem niniejszego artykułu jest zatem uświadomienie środowisku chirurgicznemu specyfiki powikłań chemioterapii, z jakimi mogą się zgłaszać chorzy na konsultacje lub pilne leczenie chirurgiczne, nawet jako stan nagły/ostry w ramach ostrego dyżuru chirurgicznego w celu ratowania ich życia. W artykule wyliczono nowotwory, w których leczeniu chemioterapią mogą wystąpić konkretne powikłania chirurgiczne, leki onkologiczne, które sprzyjają pojawieniu się tych powikłań, oraz możliwości ich leczenia.

Rodzaje chirurgicznych powikłań chemioterapii nowotworów

Powikłania chirurgiczne chemioterapii:

• powikłania ze strony układu pokarmowego
• powikłania ze strony układu moczowego
• powikłania związane z dostępem żylnym
• powikłania miejscowe
• nowotwory jatrogenne.

Powikłania ze strony układu pokarmowego

Powikłania farmakoterapii nowotworów, a konkretnie chemioterapii, ze strony układu pokarmowego stanowią dla chirurga najczęstszy problem kliniczny. Poniżej omówione zostały powikłania w kolejności pod względem częstości ich występowania.

Masywne krwawienie z górnego odcinka układu pokarmowego

Leczone nowotwory:

• białaczka
• chłoniak złośliwy
• rak płuca
• rak piersi.

Przyczyny:

• ostre krwotoczne zapalenie błony śluzowej przełyku/żołądka (około 30%)
• stresowe owrzodzenie żołądka lub opuszki dwunastnicy (około 20%)
• martwica guza skutkująca krwawieniem (np. chłoniak żołądka – około 20%)
• krwawienie w przebiegu trombocytopenii, czyli małopłytkowości (około 30%).

Leki onkologiczne:

• doksorubicyna
• winkrystyna
• 5-fluorouracyl
• cyklofosfamid
• arabinozyd cytozyny
• steroidy.

Możliwości leczenia:

• postępowanie zachowawcze:
  • antagoniści receptora H2/inhibitory pompy protonowej
  • krwiolecznictwo
  • tzw. hemostatyczna radioterapia (w wybranych przypadkach, takich jak np. rak przełyku, rak odbytnicy)
• zabiegi endoskopowe:
  • plazmowy koagulator argonowy
  • laser
• leczenie chirurgiczne (np. gastrektomia, czyli całkowite wycięcie żołądka).