Kiedy pacjenci podają, że stosują „herbatki” w leczeniu chorób, lekarze muszą pytać, o jakie produkty chodzi, ponieważ jednym z takich produktów jest ketmia, która na dodatek występuje również pod innymi nazwami, takimi jak hibiskus.

Morwa

Herbatka i wyciąg z liści morwy (Morus alba) są szeroko stosowane w Azji w leczeniu cukrzycy. W 30-dniowym badaniu u 24 chorych na cukrzycę typu 2 porównano morwę z pochodną sulfonylomocznika. Morwa spowodowała istotne zmniejszenie glikemii na czczo ze 153 do 110 mg/dl (p <0,01), stężenia cholesterolu LDL ze 102 do 79 mg/dl (p <0,01) oraz stężenia triglicerydów z 200 do 68 mg/dl (p <0,01), natomiast stężenie cholesterolu HDL zwiększyło się z 50 do 59 mg/dl (p <0,01).⁶² W innym małym 30-dniowym badaniu liście morwy stosowano razem z propolisem u 12 chorych na cukrzycę typu 2 i stwierdzono istotne zmniejszenie stężenia glukozy we krwi z 202,8 do 129 mg/dl, a stężenia HbA_1C z 7,8 do 7%.⁶³ W innym krzyżowym badaniu porównano 10 chorych na cukrzycę typu 2 i 10 osób bez cukrzycy, u których stosowano liście morwy w dawce 1 g przed wykonaniem próby doustnego obciążenia 75 g sacharozy w celu oceny hamowania wzrostu stężenia glukozy we krwi. W obu grupach morwa hamowała wzrost glikemii i nasilała zaburzenia wchłaniania węglowodanów.⁶⁴

Komercyjnie dostępny wyciąg z liści morwy jest stosowany w leczeniu cukrzycy. Liście morwy zawierają różne aktywne składniki, w tym 1-deoksy-5-amino5-deoksy-D-glukopiranozę, fagominę i przeciwutleniacze, natomiast owoce morwy zawierają resweratrol.^13,65 1-deoksy-5-amino 5-deoksy-D-glukopiranoza wykazuje aktywność inhibitora α-glukozydazy,⁶⁵ fagomina może pobudzać wydzielanie insuliny,⁶⁶ a przeciwutleniacze mogą zmniejszać peroksydację lipidów.⁶⁵

Teoretycznie oczekiwanymi działaniami niepożądanymi są objawy ze strony przewodu pokarmowego podobne do wywoływanych przez inhibitory α-glukozydazy, a teoretyczną interakcją lekową jest addytywne działanie hipoglikemizujące z lekami zwiększającymi wydzielanie insuliny.¹³

Mimo że dawkowanie nie zostało dobrze scharakteryzowane, dawki stosowane w badaniach wynosiły od 1 g przed doustną próbą obciążenia glukozą do 3 g na dobę. Stosuje się również połączenia czarnej i zielonej herbaty z morwą.

W sumie korzyścią może być zmniejszenie wchłaniania węglowodanów. Morwa może więc być czasami stosowana razem z dużym posiłkiem w celu zmniejszenia poposiłkowego wzrostu stężenia glukozy we krwi.

Ostryż długi

Ostryż długi (kurkuma, Curcuma longa) jest przyprawą znaną z leczniczych, przeciwzapalnych właściwości. Ponieważ cukrzycę uważa się za chorobę zapalną, nic dziwnego, że pojawiły się badania, w których ocenia się przydatność ostryżu długiego w leczeniu cukrzycy i towarzyszących jej chorób.⁶⁷ Jest on rośliną wieloletnią rosnącą w Azji Południowej. Wykorzystuje się jego korzenie, kłącza i bulwy, z których po ugotowaniu i wysuszeniu uzyskuje się jasnożółty proszek.⁶⁸

W jednym z badań oceniano wpływ ostryżu długiego na poposiłkowe stężenie glukozy i insuliny u osób bez cukrzycy, u których wykonywano test doustnego obciążenia 75 g glukozy. Badanym podawano 6 g kurkumy lub placebo, a następnie co 15 minut w ciągu 2 godzin oznaczano stężenie glukozy we krwi włośniczkowej i pobierano próbki krwi żylnej. Odpowiedź insuliny była mocniej wyrażona po 30 minutach (p=0,048) i 60 minutach (p=0,033), natomiast nie stwierdzono wpływu na stężenie glukozy.⁶⁹ W niedawnym badaniu stwierdzono, że ostryż może przynosić korzyści w zapobieganiu cukrzycy typu 2. W 9-miesięcznej randomizowanej podwójnie zaślepionej kontrolowanej placebo próbie klinicznej 240 pacjentów ze stanem przedcukrzycowym otrzymało ostryż długi w dawce 1500 mg na dobę lub placebo. Na koniec badania stwierdzono, że cukrzyca typu 2 rozwinęła się u 16,4% w grupie placebo, natomiast wśród osób otrzymujących ostryż nie odnotowano żadnego przypadku cukrzycy (p <0,001). Co więcej, stosowanie ostryżu wiązało się z poprawą czynności komórek β, wyrażającą się większą wartością wskaźnika HOMA-β, mniejszym stężeniem peptydu C oraz większym stężeniem adiponektyny.⁷⁰ W 2-miesięcznej randomizowanej kontrolowanej próbie klinicznej u 40 chorych na cukrzycę typu 2 z nefropatią cukrzycową wykazano, że ostryż w dawce 1500 mg na dobę zmniejszał wydalanie białka z moczem w porównaniu z placebo.⁷¹ Ostryż zastosowano u 38 chorych na cukrzycę w celu leczenia mikroangiopatii i retinopatii cukrzycowej. Zaobserwowano korzystny wpływ w zakresie mikroangiopatii, w tym poprawę odpowiedzi żylno-tętniczkowej i zmniejszenie obrzęku obwodowego. Nastąpiło również zmniejszenie obrzęku siatkówki, które wiązało się z poprawą ostrości wzroku.

Głównym składnikiem ostryżu i curry jest kurkumina. Jej aktywnym składnikiem jest diferuloilometan, hydrofobowy polifenol o charakterystycznym żółtym kolorze.⁷³ Ostryż wykazuje aktywność inhibitora α-glukozydazy,⁷⁴ a ponadto może wywierać inne działania przez poprawę czynności komórek β i zmniejszenie insulinooporności.¹² Ostryż ma działanie przeciwzapalne, hamuje czynnik jądrowy κB⁷⁵ oraz może pobudzać wydzielanie peptydu glukagonopodobnego typu 1 (GLP-1).⁷⁶ Ponieważ słabo się wchłania, jest wytwarzany w unikatowej postaci z wykorzystaniem nanocząsteczek i cząstek lipidów/liposomów w celu zwiększenia wchłaniania i dostępności biologicznej.

Działania niepożądane obejmują głównie podrażnienie przewodu pokarmowego i alergiczne zapalenie skóry. Ostryż może również nasilać krwawienia, kiedy stosuje się go razem z lekami przeciwzakrzepowymi, takimi jak warfaryna, klopidogrel lub kwas acetylosalicylowy.¹³ W przypadku podawania razem z lekami zwiększającymi wydzielanie insuliny może wystąpić hipoglikemia wynikająca z addytywnego działania ostryżu.¹³

Ostryż budzi zainteresowanie ze względu na wiele potencjalnych korzyści terapeutycznych w cukrzycy. Stosuje się dawki od 1500 mg do 6 g na dobę. Wchłanianie aktywnego składnika można zwiększyć, przyjmując go razem z pożywieniem. Ze względu na aktywność przeciwpłytkową należy zalecać pacjentom, aby przerywali przyjmowanie ostryżu na 2 tygodnie przed planowaną operacją w celu zapobiegania nadmiernym krwawieniom.¹³

Ocet

Wiele osób jest zainteresowanych dodawaniem octu do pożywienia. W małym randomizowanym badaniu u 10 pacjentów z dobrze kontrolowaną cukrzycą typu 1 oceniano wpływ octu na glikemię poposiłkową. To badanie wykazało, że stosowanie octu istotnie zmniejszało stężenie glukozy po wystandaryzowanym posiłku o 20% (p=0,005).⁷⁷ Inne skomplikowane randomizowane podwójne zaślepione krzyżowe badanie obejmujące 38 chorych na cukrzycę lub bez cukrzycy składało się z czterech mniejszych analiz.⁷⁸ W tym badaniu stwierdzono, że dwie łyżki stołowe octu przyjmowane razem z posiłkami zmniejszały poposiłkowe stężenie glukozy o mniej więcej 20%.⁷⁸ W innej małej randomizowanej próbie klinicznej u 27 chorych na cukrzycę typu 2 wykazano, że ocet powodował niewielkie zmniejszenie stężenia HbA_1C (p=0,018).⁷⁹ Jeszcze w innym małym randomizowanym badaniu obejmującym 11 osób z dobrze kontrolowaną cukrzycą typu 2 stwierdzono, że ocet podawany przed snem zmniejszał glikemię na czczo (p=0,033).⁸⁰

Głównym składnikiem chemicznym octu jest kwas octowy.⁷⁹ Mechanizmy działania octu w cukrzycy są zróżnicowane. Ocet może opóźniać opróżnianie żołądka, hamować aktywność disacharydów oraz sprzyjać wychwytowi glukozy przez mięśnie.⁷⁹ Może również wpływać na glikolizę oraz glukoneogenezę wątrobową, co może przynosić korzyści osobom, u których następuje wzrost stężenia glukozy we krwi we wczesnych godzinach porannych (dawn phenomenon).⁸⁰

Większość działań niepożądanych octu dotyczy przewodu pokarmowego. Pojawiały się jednak doniesienia o hipoglikemii u chorych na cukrzycę typu 1 z porażeniem żołądka.⁸² Opisywano również zapalenie jamy ustnej i gardła, a także chemiczne oparzenie przełyku.⁸³ W doniesieniu kazuistycznym opisano hipokalemię w następstwie spożycia dużych ilości octu.⁸⁴ Interakcje lekowe są głównie teoretyczne i dotyczą mechanizmu działania octu. Obejmują one addytywną hipoglikemię w przypadku stosowania leków zwiększających wydzielanie insuliny, a także problemy w przypadku jednoczesnego stosowania leków stwarzających ryzyko w przypadku hipokalemii, takich jak digoksyna.^13,84

Ocet budzi duże zainteresowanie w związku z potencjalnym działaniem zmniejszającym poposiłkowy wzrost glikemii. Niektórzy autorzy wyrażali pogląd, że już dwie łyżki stołowe octu, na przykład w sałatce, mogą hamować wzrost stężenia glukozy we krwi po posiłku.⁷⁸

Podsumowanie

W leczeniu cukrzycy i towarzyszących jej chorób stosuje się wiele suplementów diety.^10,85,86 Nie ma jednak dokładnych informacji na temat tego, jak wiele chorych na cukrzycę stosuje suplementy ani które z nich są stosowane. Zwyczaje konsumentów są zróżnicowane, a popularność różnych suplementów może się z czasem zmieniać. Problemem może być zmienność dawki oraz nieprecyzyjne informacje, na przykład na temat tego, które części rośliny zostały wykorzystane do wyprodukowania suplementu, a także brak odpowiednich badań w celu ustalenia dawkowania.