W celu utrzymania zainteresowania pacjentów posiłkami oraz systematyczności posiłków pomocne może być korzystanie z ośrodków żywienia zbiorowego dla seniorów lub usług dostarczania posiłków do domu. Dostosowywanie pór przyjmowania leków do pór posiłków zamiast wyznaczania określonych pór przyjmowania leków w ciągu dnia, a także stosowanie leków charakteryzujących się krótszym okresem półtrwania może zmniejszyć ryzyko wahań glikemii, jeżeli podaż pożywienia jest nieregularna.²⁷

Ogólne aspekty dotyczące zdrowia i bezpieczeństwa

Osoby starsze są bardziej podatne na zakażenia wirusowe, co również może wpływać na przyjmowanie posiłków. Klinicyści powinni przekazywać chorym informacje na temat właściwego postępowania w przypadku ostrej choroby, w tym zapewnienia odpowiedniej podaży pożywienia w celu uniknięcia hipoglikemii. Kolejną strategią ułatwiającą pacjentom zapewnienie odpowiedniej podaży pożywienia i w związku z tym odpowiedniej glikemii w takich sytuacjach jest zaopatrywanie pacjentów w wydrukowaną lub obrazkową listę produktów żywnościowych, które trzeba mieć pod ręką na wypadek ostrej choroby, niekorzystnych warunków pogodowych lub innych sytuacji awaryjnych.

Zdolność samodzielnego leczenia cukrzycy

Jak zauważono wyżej, z niedawno przeprowadzonego badania wynika, że sama cukrzycy lub zła kontrola glikemii mogą wpływać na funkcje poznawcze u osób w starszym wieku.²¹ Zadania związane z udziałem pacjentów w leczeniu cukrzycy, w tym planowanie posiłków, są wymagające i klinicyści nie powinni lekceważyć tych obciążeń, którym muszą sprostać starsi pacjenci.

Planując podejście terapeutyczne, klinicyści mogą brać pod uwagę i uwzględniać nasilenie zespołu kruchości u starszych chorych, ich styl życia oraz oczekiwaną długość dalszego życia,²⁶ a także rozważać liberalizację diety, zwłaszcza u tych osób, dla których zachowanie niezależności jest większym priorytetem niż leczenie cukrzycy.²⁸ Niewłaściwe byłoby jednak stereotypowe postrzeganie wszystkich osób starszych jako biernych w odniesieniu do zdolności samodzielnego leczenia lub niezdolnych do osiągnięcia dobrej kontroli choroby.²⁹ Prawdą może być natomiast to, że osoby w starszym wieku są bardziej obciążone w związku z własnym udziałem w leczeniu niż wówczas, gdy były młodsze, co stwarza więcej problemów podczas codziennego podejmowania decyzji i realizacji zadań związanych z leczeniem cukrzycy. Konieczna może być w związku z tym modyfikacja podejścia klinicystów do edukacji i rozwiązywania problemów u osób starszych, z uwzględnieniem potencjalnych dodatkowych przeszkód w podstawowej codziennej opiece i innych działaniach podejmowanych w związku z problemami zdrowotnymi.

Słaba zdolność rozumienia informacji dotyczących kwestii zdrowotnych jest nieproporcjonalnie dużym problemem u osób starszych, będącym przyczyną zwiększonej umieralności, złych wyników leczenia oraz częstszej hospitalizacji.³⁰ Strategie edukacyjne mające na celu rozwiązanie problemu niedostatecznego rozumienia informacji dotyczących kwestii zdrowotnych obejmują ograniczenie zakresu zagadnień poruszanych podczas instruowania pacjentów, dbałość o istotność i praktyczną przydatność przekazywanych informacji, upraszczanie złożonych zadań, a także posługiwanie się metodą zwrotnej weryfikacji zrozumienia instrukcji przez pacjenta.^29,30 Osoby starsze mogą wymagać dodatkowego czasu na instruktaż, kiedy zapoznają się z takimi koncepcjami żywieniowymi, jak liczenie spożytych węglowodanów, obliczanie wielkości porcji, posługiwanie się wskaźnikiem insulina-weglowodany oraz odczytywanie informacji z etykiet produktów żywnościowych.

Aby można było łatwiej przezwyciężać bariery edukacyjne wynikające z zaburzeń wzroku, słuchu lub sprawności manualnej, instruktorzy powinni mieć do dyspozycji różnorodne materiały edukacyjne dotyczące żywienia.⁴ Cennymi inicjatywami w procesie edukacji żywieniowej mogą być takie działania, jak odgrywanie ról, demonstrowanie wyboru jadłospisu oraz jego zapisywanie.^4,31 Proces nauczania ułatwią również materiały, które są odpowiednio zróżnicowane pod względem kulturowym i dostosowane do wieku pacjenta.²⁹

Depresja u osób w starszym wieku z cukrzycą

Zależność między depresją a cukrzycą została dobrze udokumentowana i ocenia się, że częstość występowania depresji wśród chorych na cukrzycę jest zwiększona dwukrotnie.³² Depresja jest również częstsza wśród osób w starszym wieku niż wśród młodszych.

Depresja może prowadzić do zmniejszenia niezależności, gorszej jakości samodzielnego leczenia, niedojadania lub przejadania się, a także nadużywania różnych substancji psychoaktywnych.³³ Dlatego ocena ryzyka oraz możliwego występowania depresji powinna być traktowana jako część wszechstronnej oceny żywieniowej. Dostępne są różne narzędzia do oceny depresji, które mogą być stosowane u osób starszych, w tym kwestionariusze Geriatric Depression Scale³⁴ i Patient Health Questionnaire-9.³⁵ Klinicyści powinni również brać pod uwagę możliwy wpływ leków przeciwdepresyjnych na łaknienie i żywienie u pacjentów.

Spożywanie alkoholu

Nadużywanie alkoholu dotyczy około 15% osób w wieku powyżej 60 lat, a częstość nadużywania alkoholu zwiększa się wraz z wiekiem.³⁶ Wpływ spożywania i nadużywania alkoholu na żywienie powinien być uwzględniany w ramach oceny żywieniowej.

Leczenie żywieniowe u starszych chorych na cukrzycę przebywających w ośrodkach opieki

Niemożność odpowiedniego wykonywania codziennych zadań związanych z aktywnym udziałem chorych w leczeniu cukrzycy bądź wystąpienie innego ostrego lub przewlekłego problemu medycznego może uzasadniać przyjęcie pacjenta na krótszy lub dłuższy czas do ośrodka długoterminowej opieki. Zarówno w takich ośrodkach, jak i w przypadku instytucji zajmujących się kontynuacją opieki po wypisie ze szpitala (np. domowe świadczenia medyczne) należy wcześnie (od początku leczenia) angażować w tę opiekę licencjonowanych dietetyków, którzy mogą ułatwić koordynację leczenia żywieniowego u chorych na cukrzycę. Nowe leki, ograniczenia podawania pokarmu (np. dieta ścisła lub płynna) oraz inne interwencje powinny być równoważone przez odpowiedni plan leczenia żywieniowego w celu uniknięcia wahań glikemii.

W warunkach szpitalnych głównym celem leczenia żywieniowego u chorych na cukrzycę pozostaje kontrola glikemii, a dodatkowe cele obejmują integrację tego postępowania z leczeniem innych problemów medycznych oraz zapewnienie odpowiedniej podaży kalorii.^36,37 U hospitalizowanych pacjentów stosuje się różne podejścia do podawania posiłków lub układania jadłospisu, w tym zasadniczo zalecany plan posiłków o stałej zawartości węglowodanów³⁷ lub, u chorych z zaburzeniami żywieniowymi, doustną suplementację żywieniową lub inne specjalistyczne leczenie żywieniowe. Rodzaj i ilość podawanych węglowodanów, czy to w postaci posiłków, czy w ramach leczenia żywieniowego, powinny być zsynchronizowane z podawaniem leków przeciwcukrzycowych w celu uniknięcia fluktuacji stężenia glukozy we krwi.^17,38 Skuteczne skoordynowanie farmakoterapii z leczeniem żywieniowym wymaga dobrej komunikacji między opiekunami a personelem zakładu opieki.

Opracowywanie protokołów postępowania i zestawów zleceń może ułatwić zapewnienie stałości sprawowanej opieki i zapobieganie hiperglikemii. Hiperglikemia występuje podczas hospitalizacji często w następstwie stanu klinicznego chorych, ale również z powodu zmian zwykłych nawyków i wyborów żywieniowych, dokarmiania ich przez rodziny, modyfikacji farmakoterapii (np. przez podawanie leków doustnie lub dożylnie), braku koordynacji między porami posiłków i porami podawania leków, a także stosowania suplementacji składników odżywczych lub leczenia żywieniowego. Korzyści przynosi ścisłe monitorowanie dziennej podaży pożywienia oraz multidyscyplinarne, zespołowe podejście do leczenia.³⁸

W porównaniu ze szpitalami w ośrodkach długoterminowej opieki główny nacisk kładzie się na zapobieganie hipoglikemii i niedożywieniu.^39,40 Przegląd piśmiennictwa dotyczącego leczenia cukrzycy w ośrodkach opieki pielęgniarskiej ujawnia doniesienia dotyczące wielu różnych podejść do leczenia żywieniowego, w tym zwykłych diet bez ograniczeń, planów żywieniowych zakładających wyłączenie cukrów prostych, a także kontrolowanych planów żywieniowych.^37-40 W ośrodkach długoterminowej opieki można uzyskać poprawę opieki nad osobami w starszym wieku chorymi na cukrzycę i z zespołem kruchości, opracowując i wprowadzając w życie swoiste wytyczne dotyczące żywienia w cukrzycy w różnych stanach (np. ostra choroba i żywienie dojelitowe).

Podsumowanie

U osób starszych można z powodzeniem wprowadzić plan leczenia żywieniowego cukrzycy mimo fizjologicznych i poznawczych zmian związanych z procesem starzenia, a także różnych przeszkód zależnych od stylu życia. Należy dokładać starań w celu przeprowadzania wszechstronnej oceny żywienia u osób w starszym wieku chorych na cukrzycę, aby można było opracowywać odpowiednie indywidualizowane plany leczenia żywieniowego, uwzględniające szczególne okoliczności występujące u chorych, a także priorytety i specjalne potrzeby tej populacji.^6,31