Kiedy częste pomiary są konieczne?

• W niektórych sytuacjach częste pomiary glikemii powinny być wykonywane niezależnie od stosowanej terapii.
• W przypadku podwyższonego ryzyka hipoglikemii (hipoglikemie w wywiadzie, nieświadomość hipoglikemii, leki zwiększające jej ryzyko).
• Po zastosowaniu leków wpływających na glikemię (glikokortykosteroidy).
• Częste pomiary powinni wykonywać kierowcy, pracownicy na odpowiedzialnych stanowiskach.

Samokontrolę intensyfikujemy w momencie zmiany terapii:

• po włączeniu nowych leków,
• zmianie schematu insulinoterapii,
• w przypadku istotnych zmian stylu życia, godzin pracy; w sytuacji niewłaściwej kontroli glikemii intensyfikacja samokontroli glikemii może pozytywnie wpłynąć na zaangażowanie pacjenta, a lekarzowi dostarcza informacji, jak zmodyfikować terapię,
• bezdyskusyjnie wskazaniem do intensywnych pomiarów glikemii jest okres planowania ciąży i ciąża.

Jakich zaleceń udzielać pacjentowi?

Efektywność samokontroli glikemii zależy od informacji przekazanych pacjentowi. Podstawową sprawą jest szkolenie w zakresie wykonywania pomiaru. Błędy techniczne (np. brudne ręce, zbyt mała ilość krwi) mogą znacząco wpływać na uzyskiwane wyniki.

Należy przedstawić pacjentowi, w jakim celu wykonuje pomiary. Zalecenia dotyczące częstości wykonywania pomiarów powinny być zrozumiałe, najlepiej pisemne. Powinniśmy wyjaśnić, jakie wartości glikemii są prawidłowe i co chory powinien zrobić w przypadku zbyt wysokiej lub zbyt niskiej glikemii. Uzyskiwane wyniki powinny być koniecznie oceniane na wizytach kontrolnych. W przeprowadzonym badaniu ankietowym ponad 40 proc. pacjentów przyznało, że lekarz nie oceniał ich wyników.[13] Należy również omówić, że glukometr jest urządzeniem przeznaczonym do oceny glikemii u jednej osoby, nie należy wykonywać kilku pomiarów po to, żeby je porównywać. Warto zaznaczyć, że zmienność glikemii jest rzeczą charakterystyczną dla cukrzycy i że pacjent nie powinien oczekiwać, że wyniki uzyskiwane o tej samej porze w kolejne dni będą identyczne.

Jakie wartości glikemii uznać za prawidłowe?

Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (PTD) proponuje indywidualizację celów leczenia i określa docelowe wartości glikemii tylko dla pacjentów chorujących na cukrzycę typu 1. Zalecane wartości glikemii na czczo i przed posiłkami, także w samokontroli: 70-110 mg/dl (3,9-6,1 mmol/l), a dwie godziny po rozpoczęciu posiłku < 140 mg/dl (7,8 mmol/l). W pozostałych przypadkach kryteria mają być ustalane przez lekarza prowadzącego.[1] Według zaleceń Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego (ADA), u dorosłych pacjentów chorujących na cukrzycę należy dążyć do uzyskania stężenia glukozy mieszczącego się w granicach 80-130 mg/dl na czczo i przed posiłkami oraz < 180 mg/dl po posiłkach.[14]

Znaczenie samokontroli glikemii

Założeniem samokontroli jest korzystny wpływ na wyrównanie metaboliczne cukrzycy. Częste oznaczanie glikemii powinno prowadzić do lepszego wyrównania metabolicznego. Wykazano, że pacjenci stosujący samokontrolę mają lepsze wyniki HbA_1c niż niewykonujący pomiarów.[15,16]

• Karter i wsp. ocenili efekt samokontroli w grupie ponad 24 tys. dorosłych pacjentów chorujących na cukrzycę. Wykazano, że wartość HbA_1c pacjentów prowadzących samokontrolę zgodnie z zaleceniami ADA była istotnie niższa w porównaniu z tymi, którzy oznaczają glikemię rzadziej niż jest to zalecane lub nie wykonują pomiarów. Dotyczyło to pacjentów chorujących na cukrzycę typu 1, cukrzycę typu 2 stosujących insulinę oraz cukrzycę typu 2 leczonych lekami doustnymi i tylko dietą.[15]
• Laxy i wsp. ocenili wpływ szeroko pojętej samokontroli na śmiertelność pacjentów chorujących na cukrzycę typu 2. Wykazali, że wysoki poziom samokontroli, polegającej m.in. na wykonywaniu pomiarów glikemii, wiązał się z niższą wartością HbA_1c. Co więcej, w tej grupie chorych wykazano niższą śmiertelność i mniej incydentów sercowo-naczyniowych.[16]

Według autorów wyżej wymienionych opracowań to nie samokontrola glikemii powoduje redukcję wartości HbA_1c i mniejszą śmiertelność, ale pozytywne podejście do swojego zdrowia, którego wyrazem jest regularne wykonywanie pomiarów.

Samokontrola glikemii u pacjentów chorujących na cukrzycę typu 1

Wykonywanie wielokrotnych pomiarów glikemii w ciągu dnia przez pacjentów chorujących na cukrzycę typu 1 nie budzi wątpliwości. Na podstawie uzyskanych wyników mogą oni dostosowywać dawkę leku. Pozwala to na uniknięcie epizodów hiper- i hipoglikemii oraz prowadzi do lepszej kontroli metabolicznej.[2-4]

• W badaniu Zieglera i wsp. dotyczącym prawie 27 tys. dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 zwiększenie liczby pomiarów glikemii na dobę było związane z redukcją wartości HbA_1c oraz mniejszą częstotliwością ostrych powikłań cukrzycy.[5]
• Suzanne Strowig i Philip Raskin wykazali zależność pomiędzy ilością pomiarów a wartością HbA_1c w grupie pacjentów chorujących na cukrzycę typu 1. Pacjenci wykonujący więcej pomiarów mieli niższe wartości HbA_1c.[17]

W celu dokładniejszej oceny można zastosować systemy do ciągłego monitorowania glikemii (CGMS – continuous glucose monitoring). Wykazano, że zastosowanie CGMS przez pacjentów chorujących na cukrzycę typu 1 może w istotny sposób poprawić wyrównanie metaboliczne, redukując wartość HbA_1c, i zmniejszyć ilość hipoglikemii.[18]

W postępowaniu z pacjentami chorującymi na cukrzycę typu 1 powinniśmy kierować się zasadą: im więcej pomiarów, tym lepiej. Samokontrola glikemii jest niezbędnym elementem terapii, której nie można prowadzić tylko na podstawie wyników HbA_1c. Należy pamiętać, że efektywność samokontroli glikemii zależy od zaangażowania pacjenta i samodzielnego modyfikowania dawek insuliny.

Rola samokontroli u pacjentów z cukrzycą typu 2 niestosujących insulinoterapii

W odróżnieniu od pacjentów chorujących na cukrzycę typu 1, pacjenci chorujący na cukrzycę typu 2 znacznie rzadziej angażują się w terapię i modyfikują dawki leków.