DpD: Oprócz cukrzycy typu 1 i 2 diagnozuje się cukrzycę typu MODY, ale coraz częściej również wiele jej podtypów. Co je łączy?

Dr hab. Magdalena Szopa: W odróżnieniu od typu 1 i 2 cukrzyca MODY (Maturity Onset Diabetes of the Young) ma swoją definicję, związaną z genetyczną przyczyną. Nie możemy tego powiedzieć o cukrzycy typu 1 i 2. W ich przypadku, uogólniając, nie jesteśmy w stanie wskazać konkretnego uszkodzonego genu. Wymienia się kilka, których mutacje, czy częściej polimorfizmy, zwiększają predyspozycje do rozwoju cukrzycy typu 2.

W przypadku cukrzyc monogenowych, których najczęstszym przykładem jest cukrzyca MODY, obecność mutacji w określonym genie oznacza najczęściej rozwój konkretnej jej postaci. Przykładowo stwierdzenie patogennej mutacji w genie HNF1A wiąże się z rozwojem HNF1A-MODY (dawniej nazywane MODY3), a mutacja w genie GCK upoważnia do rozpoznania GCK-MODY (dawnej MODY2). Można tak wymienić jeszcze kolejnych 12 podtypów cukrzycy MODY. Po prostu każdy podtyp wiąże się z mutacją w konkretnym genie. Co istotne, mutacja w tych genach niesie ze sobą konkretne zaburzenia, specyficzne dla poszczególnych podtypów MODY, np. pacjenci z GCK-MODY charakteryzują się hiperglikemią na czczo. Można powiedzieć, że jest to najłagodniejsza postać MODY.

Wspólnym elementem dla wszystkich postaci MODY jest występowanie zaburzeń glikemii w rodzinie, wielopokoleniowo, a zaburzenia te najczęściej ujawniają się w młodości.

DpD: Przypomnijmy, jaka jest patofizjologia powstania cukrzycy MODY? Z czego ona wynika?

M.Sz.: Cukrzyca MODY jest chorobą dziedziczoną autosomalnie dominująco. Jeśli u danej osoby stwierdzimy mutację genu, u każdego z jej dzieci wystąpi 50-proc. ryzyko odziedziczenia mutacji, a następnie rozwoju cukrzycy o analogicznym przebiegu.Mutacje powstają najczęściej w genach czynników transkrypcyjnych, które są „sterownikami’ ekspresji wielu genów, wpływając w ten sposób na przemiany metaboliczne organizmu.

DpD: Czym różni się cukrzyca monogenowa typu MODY od cukrzyc poligenowych?

M.Sz.: W cukrzycy monogenowej wystąpienie mutacji wiąże się bezpośrednio z pojawieniem się – prędzej czy później – schorzenia. W przypadku schorzeń wielogenowych, których przykładem może być otyłość czy cukrzyca typu 2, wiele zależy od czynników środowiskowych. Odwrotnie zatem niż przy cukrzycach monogenowych, w przypadku których środowisko jedynie w małym stopniu modyfikuje przebieg schorzenia.

W ostatnich latach doszło, także za sprawą polskich naukowców, do spektakularnych odkryć w zakresie cukrzycy MODY. W latach 90. prof. Maciej Małecki opisał z zespołem cukrzycę MODY6 związaną z mutacją w genie neurod1. Kilka lat później prof. Macie...