prof. dr hab. n. med. Joanna Maj

Zgodnie z definicją cukrzyca stanowi grupę chorób metabolicznych związanych z defektem wydzielania lub działania insuliny. Zapadalność na cukrzycę stale wzrasta. Przewiduje się, że w 2025 r. może na nią chorować nawet ok. 300 000 000 ludzi. Cukrzyca nie jest już tylko chorobą osób w średnim i starszym wieku – coraz częściej rozpoznaje się ją u młodych ludzi. Główny objaw chorobowy, czyli przewlekła hiperglikemia, skutkuje zaburzeniem i uszkodzeniem wielu narządów, w tym skóry. Szacuje się, że zmiany skórne występują w przebiegu cukrzycy u 15-40% pacjentów. Z kolei ok. 50% chorych nie ma świadomości choroby (cukrzyca nieznana), która nierozpoznana wcześnie i nieleczona prowadzi do nieodwracalnych zmian narządowych, a nawet do wczesnych zgonów. W tych przypadkach znajomość zmian skórnych towarzyszących cukrzycy może pomóc lekarzowi we wczesnym jej rozpoznaniu.

Podłożem zmian skórnych w cukrzycy są: zaburzenia naczyniowe (mikro- i makroangiopatia), zaburzenia neurowegetatywne, zaburzenia mechanizmów immunologicznych, zaburzenia metabolizmu białek i lipidów, nagromadzenie produktów końcowej glikacji oraz zwyrodnienie włókien kolagenowych i sprężystych. Zazwyczaj większość tych przyczyn współistnieje w patomechanizmie zmian skórnych.

Pierwszym objawem tzw. cukrzycy nieznanej lub cukrzycy niewyrównanej mogą być choroby związane z zaburzeniem odporności, szczególnie jeżeli mają charakter nawrotowy lub są oporne na leczenie. Cukrzycę zawsze należy wykluczyć u pacjentów z nawrotową różą, czyrakami i czyracznością, zapaleniem mieszków włosowych opornym na terapię oraz nawrotowymi infekcjami drożdżakowymi.

Zakażenia drożdżakowe (kandydoza skóry i błon śluzowych)

Najczęstszą przyczyną tych zakażeń jest infekcja Candida albicans. Stosunkowo częstą dolegliwością, chociaż bagatelizowaną są pęknięcia i nadżerki w obu kątach ust, czyli tzw. zajady (kandydoza kątów ust). W takich przypadkach rutynowo proponuje się leczenie witaminą B₂, co nie jest błędem, ponieważ niedobór tej witaminy może być czynnikiem przyczynowym współistniejącym, ale nie jedynym.

Innym pierwszym objawem cukrzycy, szczególnie u kobiet młodych i w średnim wieku, jest drożdżakowe zapalenie sromu i pochwy z towarzyszącym uporczywym świądem i upławami. Analogicznie u mężczyzn obserwuje się drożdżakowe zapalenie żołędzi. Śluzówka żołędzi jest zaczerwieniona i pokryta drobnymi żółtymi krostami. Pacjenci skarżą się na świąd, a czasami dyskomfort w postaci bólu i pieczenia podczas oddawania moczu.

Kolejną kliniczną postacią zakażeń drożdżakowych są wyprzenia, ogniska rumieniowe z nadżerkami, a czasami z bolesnymi pęknięciami, dobrze odgraniczone od skóry zdrowej. Wyprzenia występują w fałdach skórnych, najczęściej podpiersiowych, w okolicy pachwin, w przestrzeniach międzypalcowych, szczególnie między III a IV palcem dłoni lub stopy. W otoczeniu zmian chorobowych mogą pojawiać się tzw. satelity, czyli drobne grudki i pęcherzyki.

Rycina 1. Drożdżyca języka

Typowym miejscem zakażenia Candida albicans w przebiegu cukrzycy jest błona śluzowa jamy ustnej, gdzie zmiany pod postacią białawych, czasami brodawkujących, rozległych wykwitów wyglądają tak, jakby zostały nałożone na śluzówkę. Z kolei na języku kandydoza ma charakter białawych nalotów lub jego powierzchnia jest wygładzona i zaczerwieniona (ryc. 1).

Kandydoza wałów i płytek paznokciowych to następna manifestacja zakażenia grzybami drożdżopodobnymi. Wały paznokciowe tylne i boczne są obrzęknięte, bolesne i zaczerwienione. W przewlekłej postaci tej infekcji dochodzi do zajęcia płytek paznokciowych, które stają się szarożółte, a ich powierzchnia jest nierówna i pobruzdowana.

Warto nadmienić, że bardzo często wymienionym wyżej jednostkom chorobowym mogą towarzyszyć infekcje bakteryjne.

Zakażenia bakteryjne często towarzyszące cukrzycy

Klasyczną chorobą wskaźnikową cukrzycy jest czyraczność, czyli wysiewy mnogich, nawrotowych czyraków, które na ogół lokalizują się na pośladkach, karku i kończynach. Zmianom skórnym towarzyszą podwyższona temperatura ciała oraz znaczna bolesność. Czyraki to początkowo niewielkie krosty zlokalizowane przywłośnie, które szybko stają się bolesnymi naciekami zapalnymi z czopem martwiczym na powierzchni. Stanem usposabiającym do rozwoju czyraków, szczególnie u mężczyzn, jest przewlekłe ropne zapalenie mieszków włosowych. Obecność gronkowca złocistego w przedsionku jamy nosowej oraz w okolicy krocza stanowi czynnik predysponujący do rozwoju choroby. Obserwowane zmiany skórne to zapalne krosty i grudki w otoczeniu włosa zlokalizowane u mężczyzn na skórze brody, a u obu płci na podudziach i udach.

Rycina 2. Róża pęcherzowa