Wprowadzenie

Insulina wydzielana przez komórki β wysp trzustkowych jest głównym hormonem pełniącym funkcje anaboliczne w organizmie człowieka. Odpowiada ona za magazynowanie i metabolizm substancji energetycznych. Dysfunkcja komórki β prowadząca do rozwoju cukrzycy ma wiele przyczyn. Może wynikać z procesu autodestrukcji indukowanego odpowiedzią immunologiczną (zarówno humoralną, jak i komórkową), u którego podłoża leży cytotoksyczność limfocytów T. Uwolnione przez limfocyty cytokiny zapoczątkowują proces apoptozy w komórkach β trzustki, a we krwi stwierdza się obecność przeciwciał przeciwko antygenom trzustki (cukrzyca typu 1). Dysfunkcja komórki β może też wynikać z mutacji genów kodujących białka biorące udział w regulacji wytwarzania i wydzielania insuliny oraz z mutacji genu kodującego samą insulinę. Na rycinie 1 przedstawiono lokalizację elementów kodowanych przez geny odpowiedzialne za powstawanie cukrzyc monogenowych.

Cukrzyca o charakterze podobnym do typu 2 pojawiająca się u młodych osób (MODY – maturity onset diabetes in the young) to cukrzyca uwarunkowana genetycznie, spowodowana mutacją pojedynczego genu, która to mutacja prowadzi do dysfunkcji lub zniszczenia komórek β wysp trzustkowych. MODY jest rozpoznawana głównie w dzieciństwie lub młodości (przed 25 r.ż.), a dziedziczona najczęściej autosomalnie dominująco. Przebiega bez autoimmunizacji i w większości przypadków również bez ketozy.

Inne monogenowe postacie cukrzycy związane z dysfunkcją komórki β obejmują cukrzycę noworodkową i cukrzycę mitochondrialną. Częstość występowania cukrzyc monogenowych szacuje się na 1-5% w populacji chorych na cukrzycę. Cukrzyca noworodkowa jest znacznie rzadszą chorobą (zachorowalność wynosi ~1 przypadek/100 000 żywych urodzeń w krajach europejskich). Dotychczas opisano 14 podtypów MODY związanych z mutacjami w 14 różnych genach. Wcześniej numerowano je od 1 do 14 zgodnie z kolejnością odkrycia, natomiast obecnie określane są nazwą genu związanego z cukrzycą, np. GCK-MODY (tab. 1).

Wczesne rozpoznanie cukrzycy monogenowej nadal stanowi wyzwanie dla lekarzy. Kliniczne objawy cukrzycy mogą być podobne w różnych typach choroby, tymczasem prawidłowe rozpoznanie warunkuje sposób leczenia pacjenta. Diagnoza genetyczna pozwala często zmodyfikować sposób leczenia, a co za tym idzie – poprawić jakość życia oraz określić rokowanie i ryzyko rozwoju powikłań u pacjenta. Umożliwia ona również udzielenie porady genetycznej członkom rodziny.