Pochodne sulfonylomocznika – miejsce w terapii cukrzycy

Pochodne sulfonylomocznika – obok insuliny i metforminy – są grupą najstarszych doustnych leków wykorzystywanych w terapii cukrzycy typu 2. Przez wiele lat, zanim nadeszła era metforminy, były najczęściej stosowanymi lekami hipoglikemizującymi zwiększającymi wydzielanie insuliny przez komórki  β trzustki. Mechanizm ich działania polega na wiązaniu się ze swoistymi receptorami sulfonylomocznika (SUR – sulphonylurea receptor) zlokalizowanymi w błonie komórek β trzustki. Receptory te stanowią integralną część kanału potasowego zależnego od ATP (K_ATP). Połączenie pochodnych sulfonylomocznika z podjednostką SUR1 receptora zamyka kanał potasowy ATP-zależny, powodując zatrzymanie wypływu jonów potasu z komórki i depolaryzację błony komórek β. Konsekwencją tego jest otwarcie potencjałozależnych kanałów wapniowych L i zwiększony napływ jonów wapnia do wnętrza komórki. Wzrost stężenia jonów Ca²⁺ w komórkach β wysp trzustkowych powoduje aktywację odpowiednich enzymów wewnątrzkomórkowych i degranulację ziarnistości zawierających insulinę oraz jej wyrzut do krwi. Poszczególne leki z grupy pochodnych sulfonylomocznika różnią się powinowactwem i siłą wiązania z określonym typem receptorów (SUR1, SUR2A, SUR2B) oraz siłą i czasem działania hipoglikemizującego.

Pochodne sulfonylomocznika oprócz bezpośredniego wpływu pobudzającego wydzielanie insuliny przez wydolne jeszcze komórki β trzustki zmniejszają wydzielanie glukagonu z komórek α trzustki oraz zwiększają wrażliwość komórek docelowych (np. hepatocytów, komórek mięśni szkieletowych, adipocytów) na insulinę.

Ze względu na właściwości farmakokinetyczne i farmakodynamiczne obecnie w Polsce stosuje się 3 leki z grupy pochodnych sulfonylomocznika drugiej generacji: gliklazyd, glipizyd i glimepiryd. Leki te są uznawane za skuteczne, bezpieczne i dobrze tolerowane w leczeniu cukrzycy typu 2 u chorych z zachowaną jeszcze czynnością wydzielniczą komórek β wysp trzustkowych. Częstość wszystkich działań niepożądanych, jakie mogą wystąpić podczas przyjmowania pochodnych sulfonylomocznika, ocenia się na 3-5%. Najczęstszym i najpoważniejszym działaniem niepożądanym jest hipoglikemia, zwykle o łagodnym lub umiarkowanym nasileniu, oraz zwiększenie masy ciała, występujące zwłaszcza gdy posiłki są przyjmowane nieregularnie lub pomijane oraz gdy posiłek zawiera zbyt mało węglowodanów. Długo działające pochodne sulfonylomocznika (glibenklamid) lub rozkładające się do aktywnych metabolitów (glimepiryd) stwarzają większe ryzyko hipoglikemii niż rozkładające się do nieczynnych metabolitów (gliklazyd).