Wprowadzenie

Przewodzenie wsteczne bierze udział w różnych tachyarytmiach jako aktywny lub pasywny ich element, ale odgrywa również rolę w prawidłowej fizjologii serca. W obecnym artykule zostaną omówione i zilustrowane najczęstsze elektrokardiograficzne manifestacje przewodzenia wstecznego. Umiejętność dostrzegania przewodzenia wstecznego i jego następstw w EKG ma często praktyczną wartość diagnostyczną, ale także pogłębia nasze zrozumienie elektrokardiografii, sprawia, że pozornie banalne zapisy stają się ciekawsze.

Należy podkreślić za Akhtarem, że przewodzenia wsteczne nie jest tożsame z wstecznym przewiedzeniem fali depolaryzacji z komór do przedsionków [1]. Wsteczna depolaryzacja przedsionków może, ale nie musi, wieńczyć proces przewodzenia wstecznego w układzie bodźcoprzewodzącym. Dobrze o tym wiemy od czasu popularyzacji koncepcji utajonego przewodzenia wstecznego i jego manifestacji w EKG przez Langendorfa i Picka w połowie ubiegłego wieku [2,3].

Przewodzenie wsteczne zasadniczo odbywa się przez te same struktury co przewodzenie zstępujące, czyli węzeł przedsionkowo-komorowy (p-k), pęczek Hisa oraz odnogi pęczka Hisa, ale w przeciwnym kierunku. Dlatego przewodzenie wsteczne jest mocno powiązane z przewodzeniem zstępującym, głównie przez zjawisko refrakcji. Również sprawność/obecność przewodzenia zstępującego koreluje w dużym stopniu ze sprawnością/obecnością przewodzenia wstecznego. Podaje się, że u zdrowych osób ze sprawnym przewodzeniem zstępującym u ok. 80% obecnie jest również przewodzenie wsteczne, zwykle trochę słabsze lub podobnie sprawne. Z kolei u osób z całkowitym blokiem p-k tylko w ok. 10% przypadków wciąż zachowane jest przewodzenie wsteczne, zwykle gdy do bloku p-k dochodzi w dystalnych odcinkach układu bodźco-przewodzącego, tj. w układzie Hisa-Purkinjego. Blok proksymalny, tj. na poziomie węzła p-k, w 99% przypadków oznacza również obecność bloku w przewodzeniu wstecznym [4]. Dlatego, choć relacje te nie są w 100% ścisłe, to można przyjąć, że wraz z pogarszaniem się przewodzenia zstępującego przewodzenie wsteczne jest też coraz słabsze i coraz częściej nieobecne.

Przewodzenie wsteczne w diagnostyce częstoskurczów z szerokimi zespołami QRS

Analizując EKG z częstoskurczem z szerokimi zespołami QRS zasadniczym pytaniem jest, czy mamy do czynienia z częstoskurczem komorowym czy nadkomorowym. W różnicowaniu między tymi tachyarytmiami duże znaczenie ma zlokalizowanie w EKG przejawów depo...

Na rycinie 1 zobrazowano wyraźnie widoczne wsteczne złamki P wywołane przewodzeniem wstecznym 1:1 podczas idiopatycznego wolnego częstoskurczu z drogi wypływu prawej komory. Nie zawsze aktywność przedsionków jest tak wyraźna, czasem je...