Nakłucie osierdzia i opłucnej to zabiegi często wykonywane ze wskazań leczniczych i terapeutycznych w codziennej praktyce klinicznej. Każdy lekarz, a zwłaszcza specjalizujący się w dziedzinie interny, chirurgii i medycyny ratunkowej może stanąć przed koniecznością wykonania punkcji opłucnej lub osierdzia ze wskazań elektywnych lub ratujących życie. Powyższe zabiegi stanowią element kształcenia podyplomowego, a ich opanowanie jest warunkiem uzyskania tytułu specjalisty w wielu dziedzinach medycznych.

Wprowadzenie

Rozwój nieinwazyjnych metod obrazowania oraz większa dostępność aparatów USG na oddziałach szpitalnych zmieniły znacząco standardy wielu procedur medycznych, w tym punkcji diagnostycznych i leczniczych, zmniejszając liczbę powikłań. Mimo że nakłucie opłucnej i osierdzia uznawane są obecnie za zabiegi bezpieczne, właściwa analiza wskazań oraz znajomość samej techniki zabiegu pozwala uniknąć wielu przykrych dla pacjenta i uciążliwych dla lekarza powikłań. Poniżej przedstawiono zasady wykonania punkcji opłucnej i osierdzia, skupiając się głównie na aspektach praktycznych.

Nakłucie opłucnej

Torakocenteza (ICD-9: 34.91) jest stosunkowo prostą procedurą stosowaną przyłóżkowo u pacjentów z płynem w jamie opłucnej. Polega na wprowadzeniu igły przez powłoki tkankowe ściany klatki piersiowej (skórę, tkankę podskórną, mięśnie) do jamy opłucnej w celu aspiracji płynu. Zabieg może być wykonywany w celach diagnostycznych (ustalenie etiologii płynu w opłucnej) lub leczniczych (punkcja odbarczająca, podanie doopłucnowe antybiotyku). Analiza laboratoryjna płynu pozwala na różnicowanie przesięku (spowodowanego brakiem równowagi między siłami hydrostatycznymi wewnątrz- i zewnątrznaczniowymi) od wysięku (spowodowanego przez wzrost przepuszczalności kapilarnej). Do najczęstszych przyczyn przesięku należą: zastoinowa niewydolność serca oraz marskość wątroby. Obecność płynu wysiękowego jest spowodowana zapaleniem płuc, procesem nowotworowym itp. (tab. 1). W przypadku niejasnej etiologii płynu w opłucnej nakłucie diagnostyczne w celu uzyskania próbki do badań laboratoryjnych powinno zostać wykonane jak najszybciej. W sytuacjach, gdy wysięk opłucnowy ma prawdopodobnie oczywistą przyczynę (np. zaawansowaną niewydolność serca), decyzję o nakłuciu można odroczyć do czasu wystąpienia objawów klinicznych, poprzestając na leczeniu przyczynowym i obserwacji. Nawet w 15% przypadków nie udaje się ustalić etiologii płynu w opłucnej.¹

Do objawów klinicznych towarzyszących dużym wysiękom opłucnowym należą: duszność, ból w klatce piersiowej, kaszel oraz inne niespecyficzne objawy, takie jak utrata masy ciała, nocne poty, złe samopoczucie. W badaniu podmiotowym stwierdza się stłum...