Korzystny wpływ stymulacji serca na zmniejszenie objawów klinicznych powiązanych z bradykardią pozostaje bezdyskusyjny. Implantacja stymulatora serca może jednak generować negatywne następstwa stymulacji komorowej, w tym nietolerancję stymulacji serca. Zespół stymulatorowy to zespół objawów klinicznych spowodowany niedostosowaniem czasowym między skurczem przedsionków i komór. Patomechanizm zespołu stymulatorowego jest złożony, biorą w nim udział zarówno czynniki humoralne, jak i mechanizmy odruchowe. Sposób leczenia chorych jest uzależniony od mechanizmu patofizjologicznego i może obejmować zarówno programowanie, zmianę trybu stymulacji, jak i rozszerzenie układu.

Wprowadzenie

Stała stymulacja serca jest uznaną formą leczenia objawowej bradykardii. Stanowi swoisty bufor bezpieczeństwa dla prowadzącego i nadzorującego leczenie lekarza, zwłaszcza jeśli chodzi o terapię napadowych tachyarytmii nadkomorowych (najczęściej migotania przedsionków). Niestety, w odległym okresie obserwacyjnym fakt długotrwałej elektrostymulacji serca może wiązać się ze zmianą struktury histologicznej i zwłóknieniem śródmiąższowym mięśnia sercowego, z zaburzeniami w przepływie krwi w miokardium, aktywacją czynników neurohumoralnych, co w rezultacie może indukować zmiany degeneracyjne, pogarszać funkcję rozkurczową oraz skurczową serca.^1-6

Konwencjonalna prawokomorowa stymulacja serca była z biegiem czasu zastępowana dwujamową stymulacją serca. Głównym celem takiego postępowania była poprawa synchronii przedsionkowo-komorowej prowadząca do złagodzenia objawów wynikających z niedostosowania czasowego pomiędzy skurczem przedsionków i komór. Wraz z pojawieniem się oraz zwiększeniem dostępności dwujamowych stymulatorów serca pacjentom z objawami zespołu stymulatorowego doszczepiano elektrodę przedsionkową. Obecnie zabieg implantacji jedynie elektrody prawokomorowej wykonywany jest u osób bez rytmu zatokowego. Szczególne przypadki stanowią osoby z rytmem zatokowym, u których występuje techniczny problem z fiksacją elektrody przedsionkowej w trakcie zabiegu lub brak możliwości uzyskania optymalnych parametrów elektrostymulacji. W pozostałych sytuacjach preferowane są dwujamowe stymulatory serca z funkcją minimalizacji odsetka stymulacji komorowej serca lub bez tej funkcji. Biorąc pod uwagę aktualną wiedzę dotyczącą późnych następstw elektrostymulacji, uznawana dotąd za najbardziej fizjologiczną dwujamowa elektrostymulacja serca z czasem może generować istotny problem kliniczny.