MT: Na ile groźne może być przeziębienie dla przyszłej matki?

DR MAŁGORZATA ŚWIĄTKOWSKA-FREUND: Zagrożenia wynikające z przeziębienia u kobiety ciężarnej są uzależnione od okresu ciąży, w którym do niego dochodzi. Przeziębienie to infekcja wirusowa. Zagrożenie dla płodu jest wynikiem transmisji wertykalnej wirusa, niezależnej od nasilenia zmian klinicznych u kobiety. Niewielkie znaczenie dla skutków infekcji u dziecka mają objawy przeziębienia – kaszel, katar, ból gardła, bóle mięśniowo-stawowe. Jedynym objawem wyraźnie wpływającym na płód jest wysoka gorączka, która we wczesnej ciąży może działać teratogennie, wywołać poród przedwczesny, a w skrajnych przypadkach nawet wewnątrzmaciczne obumarcie płodu.

MT: Możliwość przejścia wirusa przez łożysko zależy od zaawansowania ciąży. Który okres jest najtrudniejszy?

M.Ś.-F.: Najmniejsza obawa występuje w I trymestrze, a w miarę upływu czasu zwiększa się. Jest to jednak zjawisko odwrotnie proporcjonalne do skutków infekcji wirusowej u płodu. Najbardziej niebezpieczna jest infekcja wirusowa płodu w I trymestrze (mogą pojawić się wady rozwojowe, może dojść nawet do obumarcia płodu), zaś najmniej niebezpieczna jest pod koniec ciąży, kiedy zazwyczaj obserwujemy jedynie przejściowe zmiany objętości płynu owodniowego (małowodzie lub wielowodzie), obrzęk łożyska, hepatomegalię albo niewielką wentrikulomegalię. Niektóre wirusy, takie jak na przykład parwowirus B19 czy cytomegalowirus, które u dorosłych wywołują typowe w tym okresie infekcje górnych dróg oddechowych, mogą u płodu spowodować ciężką niedokrwistość wymagającą leczenia wewnątrzmacicznego.

dr hab. med. Małgorzata Świątkowska-Freund

Na szczęście do transmisji wertykalnej dochodzi u niewielkiego odsetka ciężarnych (ocenia się, że nie przekracza on 10 proc.), a wśród płodów, u których potwierdzano obecność wirusa, objawy jego działania również pojawiają się bardzo rzadko. Dzięki temu, mimo że wiele ciężarnych podaje, iż w okresie ciąży były przeziębione, czasem nawet kilkakrotnie, przeważająca większość z nich rodzi zdrowe dzieci, a powikłania infekcji wirusowych obserwowane są u płodów i noworodków sporadycznie.

MT: Jaki jest schemat postępowania w sytuacji infekcji wirusowej?

M.Ś.-F.: Schemat postępowania jest podobny do schematu stosowanego u osób niebędących w ciąży: najpierw stosujemy leczenie objawowe i wspomagające odporność. Jeśli w tym czasie objawy nie ustępują albo wręcz nasilają się, zalecana jest wizyta u lekarza i rozważenie antybiotykoterapii. Istotna różnica polega na bardziej intensywnej walce z gorączką ze względu na jej możliwy wpływ na płód.

MT: Na obniżenie gorączki często stosowanymi lekami w okresie ciąży są paracetamol oraz ibuprofen. W jakim trymestrze i jakie dawki można podawać kobiecie ciężarnej?

M.Ś.-F.: Najbezpieczniejszy w każdym okresie ciąży jest paracetamol. Ibuprofen jest przeciwwskazany w III trymestrze ciąży. Paracetamol podaje się zwykle co sześć godzin i nie powinno się przekraczać dawki 3 g na dobę. Ibuprofen powinien być stosowany co cztery godziny i nie należy podawać go więcej niż 1,2 g na dobę.

MT: Jak ocenia pani samoleczenie, m.in. stosowanie środków naturalnych, np. zawierających propolis, wyciąg z maliny, lipy, czarnej porzeczki? Jakie środki OTC wolno przyjmować kobiecie w ciąży, gdy jest przeziębiona?

M.Ś.-F.: Wszystkie leki należy oceniać bardzo uważnie, tak więc trzeba uwrażliwić pacjentkę, by dokładnie czytała załączone do preparatów ulotki. Propolis znany jest z dość silnych właściwości uczulających i z tego względu zaleca się unikanie go w czasie ciąży. Soki z malin i z czarnej porzeczki nie są przeciwwskazane, ale już herbatki malinowe z liści, a nie owoców, mogą wyzwolić czynność skurczową i spowodować poród przedwczesny. Bezpieczny jest natomiast napar z lipy. Istnieje również wiele grup leków wydawanych OTC, do stosowania których zachęcamy ciężarne, ale są też takie, które mogą zaszkodzić dziecku. Można, jak już wspomniałam, stosować paracetamol, witaminę C, rutynę, wapń, do końca II trymestru ciąży ibuprofen. Nie jest zalecane stosowanie preparatów wieloskładnikowych zawierających pochodne efedryny, czyli tych hamujących katar, czy kodeinę, hamującą z kolei odruch kaszlowy. Aerozole i tabletki do ssania stosowane w bólu gardła nie powinny zawierać tymianku i podbiału, ponieważ mogą wywołać czynność skurczową prowadzącą do porodu przedwczesnego.

MT: Co lekarz POZ powinien zastosować w pierwszych dniach infekcji?

M.Ś.-F.: Najważniejsza w tym okresie jest terapia przeciwgorączkowa. Staramy się nie dopuścić do długotrwałych wzrostów ciepłoty ciała powyżej 39°C. W tej sytuacji myślimy nie tylko o kobiecie, która z wysoką gorączka źle się czuje, ale przede wszystkim o płodzie, dla którego taka temperatura może być bardzo szkodliwa. Jak powiedziałam, najbezpieczniejszym lekiem przeciwgorączkowym dla ciężarnych jest paracetamol. W I i II trymestrze chętnie stosowany jest również ibuprofen. Przeciwwskazane natomiast jest stosowanie kwasu acetylosalicylowego.

MT: A leczenie kataru?

M.Ś.-F.: W leczeniu kataru unikamy substancji obkurczających naczynia krwionośne (adrenomimetyków i pochodnych efedryny). Nie zaleca się ich stosowania w żadnej formie – ani preparatów doustnych, ani kropli do nosa. W pełni bezpiecznie można jedynie zalecić płukanie przewodów nosowych hipertonicznymi roztworami soli morskiej albo stosowanie maści z majerankiem, eukaliptusem i mentolem.

Ból gardła możemy bezpiecznie zwalczać typowymi tabletkami do ssania, ale niezawierającymi tymianku i podbiału, lub aerozolami. Bardzo bezpieczne i skuteczne są metody domowe: płukanie roztworami jodyny, cytryny z miodem, wodą utlenioną. Zalecany jest również syrop z cebuli, czosnku, mleko z miodem.

W grupie leków stosowanych w leczeniu kaszlu prym wiedzie kodeina, której stosowanie w ciąży jest przeciwwskazane. Natomiast większość autorytetów wypowiada się pozytywnie na temat preparatów wykrztuśnych, jakkolwiek w charakterystyce tych produktów zwykle figuruje ostrzeżenie o możliwości efektu teratogennego w I trymestrze ciąży, często też o przeciwwskazaniu do stosowania w całym okresie ciąży. Pozostają nam więc wyżej wymienione metody naturalne i syropy zawierające składniki roślinne. Ich stosowanie należy uzupełnić preparatami poprawiającymi odporność.

MT: Do jakiego momentu stosujemy leczenie objawowe?

M.Ś.-F.: Leczenie objawowe można stosować kilka dni (trzy-pięć) i przedłużać je, jeśli po tym czasie objawy wyraźnie się wycofują. W przypadkach, w których objawy utrzymują się powyżej trzech dni lub wręcz się nasilają, konieczna jest ponowna wizyta u lekarza i rozważenie antybiotykoterapii.