P – protection – odciążanie, ochrona, unieruchomienie (np. orteza). W przypadku obrażenia kończyny dolnej (stopy, stawu skokowego, kolanowego, biodrowego, uda lub podudzia) należy odciążyć uszkodzoną kończynę dolną za pomocą kul łokciowych, w przypadku obrażenia w obrębie kończyny górnej (ręka, nadgarstek, staw łokciowy, ramienny, przedramię czy ramię) unieruchomić kończynę w szynie, chuście trójkątnej lub miękkim opatrunku Desaulta.

R – rest – odpoczynek. Natychmiast zaprzestać używania uszkodzonej części ciała (kontynuowanie aktywności może spotęgować uszkodzenie, wydłużyć proces gojenia, nasilić obrzęk, a także krwawienie). W tym momencie najlepszym lekarstwem jest spokój.

I – ice – lód od pierwszych minut po urazie. Natychmiastowe oziębienie miejsca obrażenia przyśpiesza gojenie poprzez zmniejszenie wysięku zapalnego (obkurczenie naczyń włosowatych, ogranicza krwawienie wewnętrzne z uszkodzonych naczyń krwionośnych, zmniejsza ból). Najlepiej zastosować ice pack włożony do woreczka z suchego materiału (aby nie odmrozić skóry). Ochłodzenie stosujemy przez 10-20 minut co godzinę, dwie przez pierwsze trzy dni. W przypadku utrzymywania się bólu lub stanu zapalnego należy stosować ochładzanie trzy razy dziennie przez 15-20 minut.

C – compression – ucisk, bandaż elastyczny założony dość ściśle, ale tak aby nie zaburzał ukrwienia lokalnego. Zbyt mocne zabandażowanie nasili obrzęk, co opóźnia gojenie. Bandaż zakładamy podczas chłodzenia na ice pack. W przypadku zaburzeń ukrwienia (sinienie płytek paznokciowych) należy natychmiast poluzować bandaż.

E – elevation – uniesienie kończyny powyżej serca w celu zmniejszenia ciśnienia hydrostatycznego w uszkodzonych tkankach, a tym samym zmniejszenia obrzęku, można użyć w tym celu np. poduszki.

Przedstawiony sposób postępowania nie zwalnia nas z obowiązku zgłoszenia się do lekarza, najlepiej sportowego, który zna specyfikę obrażeń w poszczególnych dyscyplinach sportowych. Ważne jest, aby osoby amatorsko uprawiające różne formy aktywności fizycznej zrozumiały potrzebę konsultacji u tego lekarza w przypadku pojawienia się jakichkolwiek dolegliwości, a nie szukały rozwiązania problemu np. na forach internetowych.

Lekarz sportowy przeprowadzi badanie, wykona niezbędne badania dodatkowe, postawi diagnozę i zastosuje odpowiednie indywidualnie dobrane leczenie. Zagwarantuje to w optymalnym terminie powrót do ulubionej dyscypliny sportowej. Rehabilitacja i fizjoterapia sportowa są nieodłącznym elementem postępowania po urazach narządu ruchu w sporcie również amatorskim. Różny czas trwania powrotu do uprawiania dyscypliny sportowej zależy od szybkości wdrożenia procedur leczniczych i rehabilitacji zawodnika. Rehabilitacja i fizjoterapia muszą być procesami kompleksowymi i opartymi na współpracy całego zespołu medycznego.

Dokładne rozpoznanie lekarskie, a następnie wdrożenie odpowiedniego procesu leczniczego ma istotny wpływ na czas powrotu zawodnika do treningu, szczególnie po uszkodzeniach mięśniowych. Postępowanie to polega na:

• badaniu ortopedycznym podmiotowym i przedmiotowym,
• przeprowadzeniu specyficznych testów klinicznych,
• wykonaniu badań dodatkowych, które stanowią uzupełnienie podstawowej oceny klinicznej (np. USG, MRI czy TK),
• ocenie funkcjonalnej – w miarę możliwości.

Aby ustrzec się przed powikłaniami wtórnymi po obrażeniach sportowych, koniecznie należy zgłosić się do lekarza sportowego bądź specjalisty ortopedy-traumatologa, który postawi ostateczne rozpoznanie i określi dalsze rokowanie. Nie należy bagatelizować nawet – wydawałoby się – błahej kontuzji, bo nie zawsze intensywność bólu mówi o rozległości uszkodzenia. Rola lekarza została wyraźnie podkreślona w obecnie propagowanym postępowaniu w obrażeniach tkanek miękkich. W tej chwili zaleca się zasadę: RICER and NO HARM.

Akronim RICER oznacza kolejno: rest, ice, compression, elewation, referral (skierowanie do lekarza specjalisty).

A czym jest HARM, a raczej NO HARM? Zasada ta określa, że przez pierwsze 48-72 godziny nie wolno stosować:

H – heat – zakaz stosowania wysokich temperatur,

A – alcohol – zakaz spożywania alkoholu,

R – rest without running – unikanie ponownego wysiłku/ćwiczeń,

M – massage – unikanie intensywnego masażu sportowego tuż po urazie, tzw. rozbijanie zakwasów, które nagminnie jest stosowane.

Jeżeli po odniesieniu obrażenia sportowego zastosujemy się do powyższych reguł, skutki uszkodzenia tkanek miękkich zostaną znacznie zniwelowane. Powrót do sportu możliwy jest tylko po wygojeniu tkanek, bowiem częściowe wygojenie może doprowadzić do kolejnego obrażenia (ryc. 1).

Ryc. 1. Konsekwencje obrażeń sportowych