Geriatria
Jak unikać błędów w farmakoterapii osób starszych? Nowe kryteria STOPP/START
Dr n. med. Katarzyna Broczek
Dr n. med. Katarzyna Broczek
Działania niepożądane leków u osób starszych stanowią poważny i narastający problem zdrowia publicznego. Czynnikami ryzyka działań niepożądanych są wielolekowość i zalecanie nieodpowiednich leków. Często zapomina się, że nieprawidłowe leczenie obejmuje również zaniechanie leczenia osób starszych mimo braku przeciwwskazań.
Przydatne skróty anglojęzyczne
ADR (adverse drug reaction) – działanie niepożądane leku
ADE (adverse drug event) – niepożądane zdarzenie związane z leczeniem
IP (inappropriate prescribing) – nieprawidłowe zalecanie leków
PIMs (potentially inappropriate medications) – potencjalnie nieprawidłowe leki
PPOs (potential prescribing omissions) – potencjalne zaniechanie leków
STOPP (screening tool of older persons’ prescriptions) – narzędzie przesiewowe do oceny leków osoby starszej
START (screening tool to alert to right treatment) – narzędzie przesiewowe do rozpoczynania odpowiedniego leczenia
W 2008 roku powstały pierwsze wytyczne STOPP/START przedstawiające leki zbyt często i zbyt rzadko stosowane u pacjentów geriatrycznych (wyjaśnienie skrótów – patrz ramka). Znalazły one znaczącą pozycję w praktyce klinicznej i badaniach naukowych. Od czasu ich ogłoszenia opublikowano 74 artykuły, w tym 45 oryginalnych prac badawczych, opisujących zastosowanie tych wytycznych w 24 krajach. Przydatność kliniczną tych kryteriów potwierdzają między innymi następujące wyniki badań:
1. Stosowanie leków z listy STOPP związane było w istotny sposób z występowaniem zdarzeń niepożądanych.
2. Jednorazowe zastosowanie kryteriów STOPP/START u hospitalizowanych pacjentów w starszym wieku przyczyniało się do bardziej odpowiedniego leczenia, a pozytywny efekt utrzymywał się po pół roku.
3. Zastosowanie kryteriów STOPP/START w czasie pierwszych 72 godzin pobytu osoby starszej w szpitalu zmniejszało o prawie 10 proc. ryzyko niepożądanych zdarzeń i skracało czas hospitalizacji o trzy dni.
W związku z wprowadzaniem na rynek nowych leków oraz pojawieniem się wyników badań z zakresu farmakologii zaistniała potrzeba uaktualnienia wytycznych STOPP/START. Postanowiono skorzystać z wiedzy ekspertów z całej Europy, podczas gdy pierwsze kryteria były walidowane wyłącznie przez ekspertów brytyjskich.
Wybrano panel 19 ekspertów z 13 krajów, w tym z Polski (prof. dr hab. med. Tomasz Grodzicki). Proces tworzenia nowej wersji wytycznych STOPP/START składał się z ośmiu faz:
1. Rewizja dotychczasowych kryteriów przez ekspertów i propozycje zmian: dodania lub usunięcia kryteriów
2. Wersja robocza pierwsza kryteriów STOPP/START
3. Przegląd medycznych baz danych (PubMed, Embase, Cochrane) w celu dobrania publikacji wspierających nowe kryteria STOPP/START
4. Wersja robocza druga kryteriów STOPP/START
5. Walidacja metodą Delphi – pierwsza runda (19 ekspertów)
6. Wersja robocza trzecia kryteriów STOPP/START
7. Walidacja metodą Delphi – druga runda (19 ekspertów)
Tabela 1. Kryteria STOPP/START usunięte z nowej wersji wytycznych (przykłady).
Tabela 2. Proponowane kryteria STOPP/START odrzucone przez panel ekspertów w procesie walidacji metodą Delphi (przykłady).
8. Wersja robocza czwarta kryteriów STOPP/START (wersja końcowa)