MT: Na czym polega diagnostyka?
M.S.: W diagnostyce wykorzystuje się klasyczny test czterech szklanek i prosty test dwóch szklanek, który polega na pobraniu do badań moczu przed masażem i po masażu stercza. W ponad 90 proc. wyniki obu testów są zbieżne. Wykrycie w wydzielinie stercza lub w moczu po masażu stercza zwiększonej ilości bakterii atypowych lub bakterii stanowiących florę cewki moczowej, tj. Chlamydia, Corynebacterium, Staphylococci, Streptococcus sp., stanowi podstawę do rozpoznania przewlekłego zapalenia stercza. Badanie stercza palcem per rectum dostarcza również informacji na temat aktualnego stanu tego narządu – może być prawidłowej wielkości i spoistości lub powiększony i rozpulchniony. Bolesność stercza bywa dodatkową wskazówką. Niekiedy łatwiej stwierdzić patogeny w nasieniu niż w wydzielinie stercza, dlatego warto wykonać badanie ogólne i posiew z nasienia. Badanie ogólne nasienia ma na celu także wczesne rozpoznanie nieprawidłowości mogących prowadzić do niepłodności. Ponadto należy dokonać oceny wskaźników stanu zapalnego i morfologii krwi. Badania w kierunku Chlamydia i Ureaplasma są wskazane, ponieważ bakterie te często współistnieją z bakteriami typowymi lub występują samodzielnie. Stężenie antygenu sterczowego (PSA) może być podwyższone w przewlekłym zapaleniu stercza. USG pęcherza i stercza wraz z oceną zalegania moczu służy jako badanie pomocnicze. Biopsja stercza nie jest badaniem zalecanym, ale wiadomo, że u mniej niż połowy chorych na klinicznie rozpoznane przewlekłe zapalenie stwierdza się umiarkowane lub znaczne histopatologiczne zmiany zapalne w tkance stercza.
MT: Jakie są zasady terapii?
M.S.: Antybiotyki są wskazane w leczeniu ostrego i przewlekłego bakteryjnego zapalenia, jednak wielu urologów próbuje je stosować u wszystkich pacjentów z zapaleniem stercza. Takie postępowanie uzasadniają trudności w uzyskaniu dodatniego posiewu wynikające z obecności substancji przeciwbakteryjnych w wydzielinie stercza i w nasieniu, możliwość zatkania się kanalików stercza i zalegania zakażonej wydzieliny, brak możliwości rozpoznania wszystkich potencjalnych patogenów w klasycznym badaniu mikrobiologicznym, a także skuteczność takiego postępowania u niektórych pacjentów z zapaleniem stercza. Nie wszystkie leki penetrują do tkanki stercza jednakowo. Spośród antybiotyków najlepsze właściwości ma trimetoprym, następnie chinolony i tetracykliny. Antybiotyki β-laktamowe i aminoglikozydy słabo przenikają do stercza i jego wydzieliny, jednak w czasie ostrego zakażenia penetracja jest znacznie lepsza i działają wtedy równie skutecznie jak w innych narządach. Leczenie powinno być długotrwałe, nawet do kilku miesięcy. W przypadku rozpoznania bakterii z rodzajów Chlamydia, Ureaplasma i grzybów leczenie powinno obejmować również partnera seksualnego. Dla łagodzenia współistniejących objawów LUTS stosujemy często leki α1-adrenergiczne, podajemy również leki przeciwzapalne, przeciwbólowe, zwiotczające mięśnie i antydepresyjne.
MT: Na czym powinna polegać współpraca lekarza rodzinnego i urologa w diagnostyce i terapii BPH i zapalenia gruczołu krokowego?
M.S.: Każdego zgłaszającego się mężczyznę z objawami ze strony dolnych dróg moczowych niezależnie od wieku lekarz rodzinny po przepisaniu leków łagodzących te objawy i zleceniu badań dodatkowych powinien skierować na konsultację i dalsze leczenie do urologa. W poradni urologicznej mamy większe możliwości wykonania specjalistycznych badań, ustalenia obiektywnego rozpoznania klinicznego i wdrożenia specjalistycznego leczenia. Wielokrotnie te schorzenia mogą występować razem, tzn. zapalenie stercza i BPH. W przypadku choroby o charakterze przewlekłym i stabilizacji objawów urolog zaleca dalsze leczenie farmakologiczne i może skierować pacjenta do kontynuowania terapii przez lekarza rodzinnego. Jeśli w chorobie następuje progresja i zaostrzenie objawów, pacjent może szybko wrócić na ponowne leczenie w poradni urologicznej.
MT: Czy możliwa jest profilaktyka tych częstych schorzeń?
M.S.: Nie ma sposobów, aby zapobiec wystąpieniu BPH u starszych pacjentów, bo jest to schorzenie związane z wiekiem. Można natomiast farmakologicznie łagodzić objawy i opóźnić lub uniknąć leczenia zabiegowego.
Zapalenie bakteryjne stercza ostre lub przewlekłe jest schorzeniem infekcyjnym i jak w każdej chorobie infekcyjnej muszą zaistnieć sprzyjające warunki do kolonizacji patogenami. Zazwyczaj występuje ono najczęściej po poważnych stanach przeziębieniowych, stanach zapalnych innych narządów niedostatecznie wyleczonych. Możliwe są też jatrogenne przyczyny zapalenia po pobytach w szpitalach, cewnikowaniach itp.
MT: Jakie objawy powinny nasunąć podejrzenie procesu nowotworowego?
M.S.: Nowotwór złośliwy stercza (rak stercza) w początkowym okresie może rozwijać się bezobjawowo. Później z powodu powiększenia guza w sterczu mogą dołączyć się objawy z dolnych dróg moczowych – LUTS o charakterze przeszkodowym. Zbierając wywiad chorobowy u mężczyzny konsultowanego z powodu LUTS, powinniśmy zwrócić uwagę na czynniki ryzyka wystąpienia tej choroby, tj. występowania raka stercza w rodzinie pacjenta i wiek. Najbardziej istotnym badaniem we wczesnej diagnostyce raka stercza jest oznaczanie we krwi stężenia PSA. Badanie to powinno być wykonywane u mężczyzn w przypadkach braku jakichkolwiek dolegliwości ze strony dróg moczowych. Jeżeli wynik przekracza przyjętą normę 4 ng/ml dla mężczyzn po 60. r.ż., należy skierować takiego pacjenta na biopsję stercza w celu potwierdzenia lub wykluczenia tego nowotworu.
MT: Jakie są najczęściej popełniane błędy diagnostyczno-terapeutyczne?
M.S.: Zbyt pobieżne zebranie wywiadu dotyczącego dolegliwości ze strony dróg moczowych. Mężczyźni w starszym wieku niektóre dolegliwości traktują jako normę, ponieważ są związane z podeszłym wiekiem, szczególnie dotyczące dróg moczowych. Zdarzają się także sytuacje, że pacjent nie zawsze w odpowiednim czasie miał wykonane badanie PSA. Również niekiedy w przypadku podwyższonego stężenia PSA we krwi pacjent nie jest kierowany na wykonanie biopsji gruczołu krokowego.