SSRI/SNRI

W etiopatogenezie zaburzeń lękowych oraz mechanizmach kontroli lęku układem neuroprzekaźnikowym mającym największy wpływ jest system serotoninowy i to on jest wykorzystywany w podejmowanych interwencjach farmakologicznych. Leki z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI – selective serotonin reuptake ihibitors) mają szerokie zastosowanie w leczeniu zaburzeń lękowych oraz odznaczają się stosunkowo dobrą tolerancją. Z tego powodu są stosowane jako preparaty pierwszego wyboru w leczeniu tych dolegliwości. Jednak włączenie ich w początkowym okresie może nasilić występowanie niektórych objawów, takich jak: bezsenność, nudności, dysfunkcje seksualne, zdenerwowanie. Większość z tych dolegliwości ma niewielkie nasilenie i charakter przemijający, jednak należy przygotować pacjentów na możliwość pojawienia się działań niepożądanych. W przypadku utrzymywania się dolegliwości po włączeniu preparatu być może konieczne będzie zmniejszenie dawki bądź odstawienie danego preparatu i jego zamiana na inny. W przebiegu stosowania leków z grupy SSRI należy mieć na uwadze działania niepożądane i powikłania, które mogą wystąpić w zależności od wdrożonego preparatu. Przykładowo fluoksetyna i paroksetyna hamują enzymy cytochromu P450, co może doprowadzić do interakcji z innymi przyjmowanymi przez pacjentów lekami, doprowadzając do znacznego zwiększenia ich stężenia, a z kolei escytalopram i cytalopram mogą spowodować wydłużenie odcinka QT. Z badań porównawczych leków z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI – serotonin-norepinephrine reuptake inhibitors) przeprowadzonych na populacjach pacjentów z zaburzeniami depresyjnymi wynika, że leki z grupy SNRI stosowane w leczeniu zaburzeń lękowych są gorzej tolerowane niż SSRI. Niektóre badania wskazują, że duloksetyna wywołuje mniej działań niepożądanych w porównaniu z wenlafaksyną. Ze względu na wpływ na przekaźnictwo serotoninergiczne objawy niepożądane, które mogą pojawić się podczas stosowania SNRI, pokrywają się z objawami niepożądanymi SSRI, jednak dodatkowo poprzez wpływ na przekaźnictwo noradrenergiczne może dojść do pojawienia się wyższych wartości ciśnienia tętniczego, tachykardii czy zaburzeń akomodacji¹⁰. Wskazania do stosowania wybranych leków przeciwdepresyjnych w zaburzeniach lękowych na podstawie charakterystyk produktów leczniczych obrazuje tabela 3.

Tabela 3. Wskazania do stosowania wybranych leków w leczeniu zaburzeń lękowych na podstawie charakterystyk produktów leczniczych (opracowanie własne)

Po włączeniu leczenia czas obserwowany do pojawienia się remisji zgłaszanych objawów lękowych jest dłuższy niż zaburzeń depresyjnych i wynosi zwykle 4-6 tygodni. Efektywne leczenie zaburzeń lękowych uogólnionych zmniejsza ryzyko rozwoju epizodu depresji¹¹. Najefektywniejszym lekiem z grupy SSRI w tym wskazaniu wydaje się fluoksetyna, natomiast sertralina była najlepiej tolerowana¹². Leczenie zaburzeń lękowych z napadami paniki lekami przeciwdepresyjnymi z grupy SSRI jest bardziej efektywne podczas stosowania u kobiet niż u mężczyzn¹³. Z kolei w leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych należy wykorzystywać zakresy wyższych dawek, np. fluoksetyna w dawce 60 mg/d., paroksetyna 40-60 mg/d.¹⁴ Natomiast leczenie powinno trwać co najmniej rok. Nawrót objawów u pacjentów z zaburzeniem obsesyjno-kompulsywnym, którzy przestali brać leki po dwuletniej, ciągłej terapii był dwukrotnie mniejszy niż u pacjentów, którzy odstawili leczenie po wczesnej poprawie¹⁵.

Należy mieć na uwadze, że leki z grupy SSRI/SNRI nie powinny być odstawiane ani gwałtownie, ani samodzielnie przez pacjentów. Postępowanie takie stwarza ryzyko pojawienia się zespołu abstynencyjnego, który może mieć różny obraz kliniczny i dotyczyć: sfery afektywnej (irytacja, zdenerwowanie), przewodu pokarmowego (nudności), motoryki (akatyzja), układu sercowo-naczyniowego (pocenie się), układu nerwowego (parestezje)¹⁶. Pacjenci z zaburzeniami lękowymi mogą być szczególnie uwrażliwieni na pojawienie się powyższych dolegliwości, dlatego redukowanie dawki powinno odbywać się stopniowo przez kilka tygodni, czasami miesięcy.

Benzodiazepiny

Preparaty z grupy benzodiazepin zapewniają szybkie, czasami natychmiastowe złagodzenie występujących dolegliwości lękowych. Oprócz działania anksjolitycznego, uspokajającego działają także miorelaksacyjnie, co nie pozostaje bez znaczenia w populacji osób odczuwających nasilony stres, któremu często towarzyszy wzmożone napięcie mięśni poprzecznie prążkowanych. Zażywanie ich nierzadko prowadzi do rozwinięcia uzależnienia, dlatego większość wytycznych i standardów leczenia rekomenduje wykorzystywanie tej grupy preparatów w sytuacjach nasilonych dolegliwości lękowych, zaburzających codzienne funkcjonowanie pacjentów, bądź w warunkach szpitalnych. Powinny być one stosowane w najmniejszych skutecznych dawkach, nie dłużej niż 4 tygodnie. Preparaty zawierające substancje z grupy benzodiazepin, okres ich półtrwania oraz potencjał uzależniający obrazuje tabela 4. Natomiast tabela 5 ilustruje skalę ryzyka rozwoju uzależnienia oraz prognozowany czas ich odstawiania¹⁷.

Tabela 4. Benzodiazepiny i ich pochodne – dostępne preparaty, okres półtrwania oraz potencjał uzależniający (opracowanie własne)

Tabela 5. Skala ryzyka uzależnienia od benzodiazepin oraz czas odstawienia preparatu¹⁷

Pregabalina

Wiele danych klinicznych wskazuje na wysoką skuteczność pregabaliny, porównywalną z lekami SSRI/SNRI w leczeniu zaburzeń lękowych uogólnionych. Co więcej, efekt terapii pojawia się znacznie szybciej w stosunku do tych grup leków. Jest ona stosunkowo dobrze tolerowana przez pacjentów. Do częstszych działań niepożądanych należą senność oraz zawroty głowy. W leczeniu długoterminowym może spowodować przyrost masy ciała. Nie jest natomiast metabolizowana przez wątrobę, co stanowi zaletę w jej stosowaniu u pacjentów z uszkodzoną wątrobą lub przyjmujących wiele leków. Jest wydalana w postaci niezmienionej w moczu, co może być niekorzystne w przypadku współistniejących schorzeń nerek¹⁸.

Podsumowanie

Ze względu na swoją powszechność oraz objawy mogące w znacznym stopniu utrudniać codzienne funkcjonowanie, niezmiernie ważna jest prawidłowa diagnoza i postępowanie. Pacjenci cierpiący z powodu zaburzeń lękowych często początkowo, ze względu na objawy, które kojarzą z jakąś dysfunkcją somatyczną, poszukują pomocy lekarzy różnych specjalności. Ważne jest, aby po przeprowadzeniu dokładnego badania jak najszybciej wdrożyć odpowiednie postępowanie terapeutyczne. Skuteczność terapii jest możliwa dzięki nawiązaniu przymierza terapeutycznego, które umożliwi dwustronną współpracę. Podczas doboru leku należy wziąć pod uwagę stan ogólny pacjenta, jego choroby współistniejące oraz leki, które przyjmuje, i ich działania niepożądane.

Zdjęcia: archiwum prywatne, johavel/iStock/Getty Images Plus/Getty Images, ONYXprj/iStock/Getty Images Plus/Getty Images