Choroba charakteryzuje się podwyższeniem parametrów zapalnych. Największe znaczenie praktyczne ma podwyższone stężenie białka C-reaktywnego (CRP) i przyspieszenie OB – często do bardzo dużych wartości. Z aktywnością choroby lepiej koreluje podwyższone stężenie interleukiny 6, którego jednak nie oznacza się rutynowo. Istotnym problemem jest brak swoistych badań laboratoryjnych i obrazowych ułatwiających rozpoznanie.⁹

Do tej pory opracowano kilka zestawów kryteriów klasyfikacyjnych polimialgii reumatycznej, najnowsze pod auspicjami European League Against Rheumatism (EULAR) i ACR (tab. 3) w 2012 roku.¹⁰ O rozpoznaniu nie decyduje jednak obecność objawu, ale ocena jego istotności w kontekście klinicznym u danego pacjenta. Opieranie diagnozy na kryteriach bardzo łatwo może prowadzić do pomyłek, np. rozpoznania objawów nowotworu złośliwego jako polimialgii reumatycznej. Diagnozę potwierdza skuteczność zastosowanego leczenia (diagnosis ex iuvantibus). Nawet znacznie nasilone objawy lub stany depresyjne łatwo odwrócić, podając glikokortykosteroidy w małej dawce. Jeśli chory nie odczuwa zmniejszenia dolegliwości i poprawy nastroju, należy zweryfikować rozpoznanie.

Pierwszoplanowym celem leczenia jest ustąpienie objawów i zapalenia po podaniu leków w minimalnych skutecznych dawkach. Podstawowym lekiem pozostają glikokortykosteroidy. Najczęściej podaje się doustnie prednizon w początkowej dawce 10-20 mg/24 h. Następnie dawkę redukuje się o 2,5 mg co minimum 3 tygodnie do osiągnięcia dawki 10 mg/24 h, a potem o 1 mg co 4-6 tygodni. Szczególną ostrożność należy zachować podczas zmniejszania dawki od osiągnięcia 10 mg/24 h, ponieważ w tym okresie częste są nawroty choroby. Według schematu odstawiania glikokortykosteroidów w polimialgii reumatycznej redukcja dawki jest rozłożona na co najmniej 12 miesięcy, w praktyce jednak w większości przypadków terapia trwa nie krócej niż 2 lata, czasami nawet do końca życia. Niewiele chorób reumatycznych tak dobrze jak polimialgia reaguje na leczenie. Największym długoterminowym problemem pozostają jednak powikłania przewlekłej terapii glikokortykosteroidami, głównie cukrzyca, osteoporoza i otyłość.

Polimialgia reumatyczna, zapewne po części na skutek swojej niezbyt trafnej nazwy, mylona jest z różnymi niespecyficznymi objawami ze strony układu ruchu, a także z częstą u starszych ludzi chorobą zwyrodnieniową stawów. Jak różna może być natura chorób manifestujących się bólem mięśniowo-powięziowym, widać po porównaniu polimialgii i fibromialgii.

Miejscowy ból mięśniowo-powięziowy

Najważniejszą przyczyną bólu układu mięśniowo-szkieletowego są powtarzające się naprężenia i drobne urazy. Są one przyczyną zespołów zaliczanych do reumatyzmu tkanek miękkich. Ból jest głównym objawem uszkodzenia układu ruchu i stanowi najczęstszą przyczynę konsultacji reumatologicznych. Jest to istotny problem społeczno-ekonomiczny, choć w tej grupie pacjentów nie dochodzi do uszkodzenia narządów. Zespoły przeciążeniowe powstają wskutek zaburzenia równowagi pomiędzy eksploatacją tkanek a ich regeneracją.^11,12

Zapalenia powierzchownych kaletek maziowych

Przyczyną zapaleń powierzchownych kaletek maziowych najczęściej są przeciążenia, np. w wyniku przewlekłego ucisku. Do tych chorób należą: zapalenie kaletki przedrzepkowej („kolano sprzątaczki”), zapalenie kaletki wyrostka łokciowego, zapalenie kaletki guza kulszowego i zapalenie kaletki krętarzowej. Ich wspólną cechą jest zlokalizowany ból nasilający się podczas ucisku oraz w ruchu. Często można stwierdzić obecność balotującego miękkiego tworu ze wzmożonym uciepleniem i zaczerwienieniem skóry. Zapalenie kaletek należy do objawów spondyloartropatii zapalnych albo może być wywołane przez czynniki infekcyjne.

Ważnym elementem terapii jest unikanie urazów. Skutecznym sposobem leczenia jest miejscowe podanie glikokortykosteroidów.¹³

Zespół bolesnego barku

Etiologia dolegliwości nazywanych niezbyt trafnie bólem barku jest niejednorodna: może być objawem chorób stawu ramiennego, barkowo-obojczykowego, zapalenia kaletki podbarkowo-podnaramiennej, uszkodzenia pierścienia rotatorów, uszkodzenia ścięgna mięśnia dwugłowego ramienia, a nawet radikulopatii szyjnej. Często u jednego chorego stwierdza się kilka przyczyn bólu. Ból barku może promieniować do okolicznych struktur, nie jest odczuwany dystalnie od stawu łokciowego (co różnicuje go z radikulopatią szyjną) ani w okolicy karku (co pozwala na odróżnienie go od polimialgii reumatycznej).

Najczęstszą pozastawową przyczyną bolesnego barku jest zapalenie kaletki podbarkowo-podnaramiennej. Ból narasta w ciągu kilku dni i promieniuje dystalnie od miejsca powstania. Podstawowym objawem jest bolesność uciskowa w miejscu rzutowania kaletki, na bocznej powierzchni ramienia. Również odwodzenie ramienia podczas badania jest bolesne. Rotacja wewnętrzna stawu ramiennego, np. podczas sięgania ręką do tylnej kieszeni spodni, typowo nie jest upośledzona. Jest to ważne w różnicowaniu z chorobą zwyrodnieniową stawu, w której często dochodzi do ograniczenia rotacji. Zapalenie kaletki podbarkowo-podnaramiennej bywa bardzo dokuczliwe, ogranicza jednak głównie ruch bierny przy zachowanej funkcji barku. Może to być powodem późnego zgłaszania się do lekarza, a warunkiem powodzenia terapii jest wczesne rozpoczęcie leczenia. Zapalenie kaletki podbarkowo-podnaramiennej można potwierdzić badaniem ultrasonograficznym. Niepomyślną postacią zejściową przewlekłego zapalenia kaletki jest bark zamrożony. W tym przypadku ruch odbywa się wraz z całą obręczą barkową z powodu upośledzenia ruchu kości ramiennej względem łopatki. W początkowej fazie dolegliwości wystarczają NLPZ stosowane miejscowo lub ogólnoustrojowo. Bardzo dobre efekty uzyskuje się po umiejętnym miejscowym podaniu glikokortykosteroidów. Niepowodzenie terapii powinno skłonić do poszukiwania innych przyczyn bólu barku. Częste są nawroty dolegliwości.

Stożek rotatorów tworzą przyczepy i ścięgna mięśni nadgrzebieniowego, podgrzebieniowego, obłego mniejszego i podłopatkowego. Choroba stożka rotatorów jest częstą przyczyną bólu i dysfunkcji barku. Należy ją podejrzewać przede wszystkim u osób starszych. Jedną z najczęstszych przyczyn dolegliwości są uszkodzenia mięśnia nadgrzebieniowego. Choroba zaczyna się od uszkodzenia jego ścięgna, a następnie pozostałych ścięgien innych mięśni. Choroba stożka rotatorów upośledza przede wszystkim zakres ruchów czynnych. O uszkodzeniu ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego świadczy ból w pierwszej fazie odwodzenia. Z uszkodzeniem ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego często współistnieje wtórne zapalenie kaletki podbarkowo-podnaramiennej. Przewaga bólu przy rotacji zewnętrznej świadczy o uszkodzeniu ścięgna mięśnia podgrzebieniowego lub obłego mniejszego. Ból przy rotacji wewnętrznej wskazuje na uszkodzenie ścięgna mięśnia podłopatkowego. Pomocne w ustaleniu charakteru zmian jest badanie USG. W przypadkach wątpliwych można wykonać tomografię rezonansu magnetycznego. Nie ustalono jednoznacznie sposobu leczenia niewielkich uszkodzeń stożka rotatorów. Uszkodzenie stożka dużego stopnia wymaga operacji. W większości przyczyn bólu barku jedną z podstawowych metod leczenia jest rehabilitacja.

W praktyce ból okolicy barku często jest konsekwencją złożonego uszkodzenia kilku struktur lub miejscowego szerzenia się zapalenia.