Zgodnie z uznaną metodologią badań jakościowych zaniechaliśmy zbierania danych po przeprowadzeniu 24 rozmów, gdy stwierdzono, że nowe wywiady dostarczały potwierdzenia wykrytych wcześniej aspektów, a nie zawierały nowych motywów, czyli po stwierdzeniu tzw. „nasycenia tematycznego”.13 Wielkość próby w naszym badaniu odpowiada temu parametrowi w innych badaniach jakościowych.14-17
Wyniki
Dobór próby i analiza parametrów demograficznych
Na naszą prośbę o podanie nazwisk pracowników stanowiących najlepsze wzorce doskonałości klinicznej nie odpowiedzieli dziekani dwóch wydziałów lekarskich. Z 40 nazwisk przesłanych z 8 pozostałych wydziałów do badania wybrano losowo 24 (3 z każdej uczelni). Dwie osoby w tej grupie nie chciały poświęcić czasu na udział w badaniu. W obu przypadkach na rozmowę zgodził się kolejny poproszony o nią lekarz.
Z 26 lekarzy, do których zwrócono się z prośbą o rozmowę, wywiad przeprowadzono zatem z 24 (92%). Większość respondentów (83%) było zatrudnionych na stanowisku docenta lub profesora; jedną trzecią (33%) stanowiły kobiety. Uczestnicy badania reprezentowali szeroki wachlarz specjalizacji szczegółowych w zakresie medycyny wewnętrznej (tab. 2).
|
Tabela 2. Cechy 24 lekarzy uznanych za wzory doskonałości klinicznej reprezentujących wysoko cenione wydziały lekarskie z 8 uczelni wyższycha |
|
|
Kobiety |
8 (33) |
|
Staż pracy akademickiej (lata) |
24 (4-39) |
|
Zajmowane stanowisko |
|
|
15 (62) |
|
5 (21) |
|
4 (17) |
|
Specjalizacja lub specjalizacja szczegółowa |
|
|
6 (25) |
|
5 (21) |
|
2 (8) |
|
2 (8) |
|
2 (8) |
|
2 (8) |
|
2 (8) |
|
1 (4) |
|
1 (4) |
|
1 (4) |
|
Czas przeznaczany na pracę różnego rodzaju (%) |
|
|
48 (15-90) |
|
11 (0-45) |
|
19 (5-50) |
|
21 (0-50) |
|
Ile czasu uczestnicy chcieliby przeznaczać na praktykę kliniczną |
|
|
Więcej |
0 (0) |
|
Mniej |
5 (21) |
|
Dokładnie tyle czasu, ile poświęcają teraz |
19 (79) |
a Dla zmiennych ciągłych podano wartości średnie, a w nawiasie zakresy; dla zmiennych kategorialnych podano wartości bezwzględne, a w nawiasie % całej próby.
Zgodnie z aktualnym planem zajęć badani lekarze poświęcali opiece medycznej średnio 48% czasu pracy. Większość uczestników badania (19 osób, 79%) stwierdziło, że ich zdaniem poświęcali na opiekę medyczną „dokładnie tyle czasu, ile trzeba”. Pozostałych 5 osób (21%) wyraziło chęć skrócenia tego czasu.
Analiza jakościowa
Komentarze i relacje uczestników badania zaklasyfikowano do 7 obszarów tematycznych opisujących doskonałość kliniczną na uczelniach medycznych bądź związanych z tym pojęciem. Wyodrębnione obszary przedstawiono w tabeli 3, podając, ile razy każdy z nich został wymieniony i przez jaki odsetek uczestników.
|
Tabela 3. Główne obszary tematyczne odnoszące się do istoty doskonałości klinicznej (na podstawie rozmów |
||
|
Obszar tematyczny |
Ile razy wymieniono ten obszar we wszystkich wywiadach |
Ilu (%) respondentów wymieniło dany obszar tematyczny |
|
Umiejętności komunikacyjne i interpersonalne |
47 |
22 (92) |
|
Profesjonalizm i humanizm |
46 |
21 (88) |
|
Biegłość diagnostyczna |
46 |
14 (58) |
|
Umiejętne radzenie sobie z systemem opieki zdrowotnej |
21 |
8 (33) |
|
Wiedza |
16 |
10 (42) |
|
Naukowe podejście do praktyki klinicznej |
10 |
7 (29) |
|
Zamiłowanie do medycyny klinicznej |
6 |
5 (21) |
a Podczas rozmów nie zadawano pytań o konkretne obszary tematyczne. Podane liczby odnoszą się do spontanicznych, niestymulowanych wypowiedzi w każdej podkategorii.
Dodatkowy, ósmy obszar („wysoka reputacja z powodu doskonałości klinicznej”) dotyczył sposobu nagradzania lekarzy wykazujących się doskonałością kliniczną.
Umiejętności komunikacyjne i interpersonalne
Uczestnicy badania mówili o podstawowym znaczeniu umiejętności komunikacyjnych i interpersonalnych dla doskonałości klinicznej. Konkretne aspekty tych umiejętności, które w opinii uczestników odróżniały lekarzy reprezentujących doskonałość kliniczną od innych, to m.in. zdolność do nawiązywania głębokich relacji z pacjentami, reagowanie na potrzeby innych i życzliwość, upraszczanie pojęć w celu ułatwienia rozumienia, umiejętność sprawnego działania w zespole, elastyczność, umiejętność łagodzenia stresu oraz pomocy pacjentom w odzyskiwaniu poczucia panowania nad sytuacją.
Jeden z badanych, zatrudniony na stanowisku adiunkta (tytuł assistant profesor odpowiada polskiemu tytułowi adiunkta i takie nazewnictwo przyjęto w dalszej części artykułu), który praktyce klinicznej poświęca 25% czasu pracy, podkreślał znaczenie nawiązywania niepowierzchownych kontaktów z pacjentami: „Doskonałość kliniczna wymaga tworzenia więzi z pacjentami. Konieczne są umiejętności komunikacji i profesjonalizm, gdyż służą one budowie zaufania między pacjentem a lekarzem”.
Umiejętność komunikacji podkreślała także onkolog zajmująca stanowisko docenta, poświęcająca na praktykę kliniczną 30% czasu pracy:
„Uważam, że komunikacja jest tu najważniejsza. Trzeba umieć słuchać, ale także komunikować się z ludźmi o różnych poziomach wykształcenia. Trzeba umieć nawiązywać kontakt, a także radzić sobie w stresujących sytuacjach tak, by łagodzić stres w konstruktywny sposób”.
Profesjonalizm i humanizm
Wielu uczestników badania poruszało tematykę związaną z profesjonalizmem i humanizmem. Respondenci twierdzili, że pojęcie doskonałości klinicznej obejmuje poświęcanie odpowiednio dużo uwagi i czasu innym, skromność oraz wielką troskliwość i oddanie. Kolejne wymieniane cechy o podstawowym znaczeniu dla doskonałości klinicznej to uczciwość, powstrzymywanie się od osądzania innych, okazywanie prawdziwej troski, równe traktowanie wszystkich pacjentów i ciągłe dążenie do doskonałości.
O oddaniu pacjentom i wykonywanemu zawodowi mówił profesor, specjalista w dziedzinie hematologii z 16-letnim stażem pracy akademickiej: „Mogę uwielbiać kogoś [współpracownika], kto jest oddany, zawsze znajduje czas na opiekę nad pacjentem i odpowiadanie na pytania; kogoś, kto daje z siebie więcej”.