Diagnostyka toksykologiczna wymaga odpowiedzi na pytanie, czy obserwowane objawy wiążą się z działaniem jednego lub wielu ksenobiotyków czy też wynikają z innej choroby.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien umieć:

• wymienić najczęstsze przyczyny ostrych zatruć

• rozpoznać objawy wskazujące na ostre zatrucie

• zlecić podstawowe badania diagnostyczne w kierunku rozpoznania ostrego zatrucia

• wdrożyć podstawowe działania lecznicze w przypadku ostrego zatrucia

• rozpoznać sytuacje wymagające pilnego skierowania chorego do ośrodka ostrych zatruć

Z danych Narodowego Funduszu Zdrowia wynika, że każdego roku liczba hospitalizacji z powodu ostrego zatrucia ksenobiotykami wynosi ok. 40 tys.¹ Ogólna liczba zatruć jest większa, gdyż narażenie na działanie ksenobiotyku nie zawsze musi się wiązać z hospitalizacją pacjenta.

Największa liczba zatruć ostrych kwalifikowana jest do grupy zatruć lekkich. Nie oznacza to jednak, że u pacjenta skierowanego z rozpoznaniem lub podejrzeniem zatrucia ostatecznie pozostanie ono w tej postaci. Dynamika ostrych zatruć, szczególnie w przypadku niektórych grup ksenobiotyków, jest tak szybka, że w bardzo krótkim czasie pacjent dotychczas w dobrym stanie może się znaleźć w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia.

Diagnostyka

Rozpoznanie ostrego zatrucia możliwe jest po uwzględnieniu informacji uzyskanych ze wszystkich badań diagnostycznych i po ich krytycznej ocenie. Należą do nich wywiad lekarski, badanie podmiotowe i przedmiotowe, analityczne badania toksykologiczne i biochemiczne, a w szczególnych okolicznościach także badania obrazowe.

Zatem w procesie diagnostycznym istotnych jest kilka elementów, które pozwalają na przybliżenie się do rozpoznania ksenobiotyku, który spowodował ostre zatrucie, lub na wysunięcie podejrzenia, że doszło do intoksykacji.

Wywiad

Wywiad lekarski ma podstawowe znaczenie w ustaleniu wstępnego rozpoznania zatrucia. Zebrany od przytomnych pacjentów nie powinien stwarzać większych problemów. Uzyskanie takich informacji, jak dawka lub ilość zażytej trucizny, droga zatrucia, czas, jaki upłynął od zatrucia, oraz rodzaj trucizny, wydaje się zadaniem dość łatwym.

Możliwość wiarygodnego pozyskania tych danych zależy w dużym stopniu od charakteru zatrucia. Pacjent, który zatruł się przypadkowo, może sam udzielić potrzebnych nam informacji. U chorych, u których doszło do zatrucia zamierzonego, do informacji uzyskanych z wywiadu należy podchodzić z ostrożnością. Zdarza się bowiem, że zarówno nazwa leku, jak i jego dawka czy czas, jaki upłynął od zatrucia, są celowo zmieniane przez pacjenta.

U pacjenta z zaburzeniami świadomości – ilościowymi lub jakościowymi – zebranie miarodajnego wywiadu co do rodzaju ksenobiotyku, drogi zatrucia, dawki lub ilości, czasu, jaki minął od zażycia trucizny, jest niemożliwe. Wówczas pomocne mogą być dane uzyskane od osób z najbliższego otoczenia chorego lub personelu medycznego, który jako pierwszy miał kontakt z pacjentem.

Wiedza na temat czynnika toksycznego, jego dawki lub ilości, drogi i czasu zatrucia z dużym prawdopodobieństwem pozwala na określenie stopnia ciężkości zatrucia, czasu jego trwania i ewentualnych następstw. Wpływa także na decyzję o postępowaniu leczniczym.²

W przypadku zatruć lekami najważniejsze dane to nazwa leku, jego dawka oraz czas, kiedy doszło do zatrucia. Nie zawsze jednak ich uzyskanie jest możliwe. Opisanie przez pacjenta leku jako „białe, podłużne tabletki” czy „brązowe drażetki”, a w stosunku do zażytej ilości „tacka”, „pół buteleczki” nie pomaga w określeniu stopnia zagrożenia wynikającego z intoksykacji.