W ocenie zagrożenia należy brać pod uwagę te produkty farmaceutyczne, które cechują się niskim indeksem terapeutycznym, i pamiętać, że już przy nieznacznym przekroczeniu dawki terapeutycznej mogą powodować nasilone działania niepożądanie lub wywoływać objawy zatrucia.

Coraz częściej pojawiające się na rynku farmaceutycznym leki o formulacji SR (slow release – stopniowe uwalnianie) dodatkowo utrudniają diagnostykę, ponieważ w chwili badania można nie stwierdzić cech zatrucia. Spowodowane jest to opóźnieniem, nawet do kilkunastu godzin, wystąpienia objawów zatrucia, niekiedy groźnych dla życia.^3,4

Szczególnie dokładny wywiad należy zebrać w przypadku podejrzenia zatrucia grzybami. Diagnostyka zatrucia muchomorem sromotnikowym jest dość trudna i wymaga uzyskania szczegółowych danych dotyczących: gatunku grzyba, jego budowy, rodzaju hymenoforu (blaszkowy, gąbczasty), budowy trzonu, kolorystyki i innych cech owocnika. Nie bez znaczenia są informacje o liczbie osób spożywających potrawę i liczbie osób z objawami, o miejscu zakupu i spożycia oraz o tym, w jakim czasie od spożycia wystąpiły pierwsze objawy. Warto też pamiętać, że nazwy regionalne tego samego gatunku grzyba mogą się różnić.

Badanie podmiotowe i przedmiotowe

Objawy takie, jak bóle głowy, zawroty głowy, nudności, wymioty, osłabienie, ogólne złe samopoczucie, są dolegliwościami występującymi w wielu chorobach i na ich podstawie nie można jednoznacznie rozpoznać ostrej intoksykacji. Istnieje wiele innych niecharakterystycznych objawów, które mogą świadczyć o zatruciu. Błędem byłoby jednak tylko na ich podstawie rozpoznać działanie czynnika toksycznego, jak również nie rozpoznać czy nie podejrzewać np. zatrucia tlenkiem węgla.⁵

W diagnostyce ostrych zatruć ksenobiotykami bardzo pomocna jest znajomość toksydromów, czyli zespołów objawów występujących wskutek zadziałania trucizny lub grupy trucizn na organizm. W toksykologii klinicznej znanych jest kilkanaście toksydromów. Ich znajomość może niekiedy już przy pierwszym kontakcie z pacjentem decydować o ustaleniu właściwego rozpoznania.

Toksydrom cholinergiczny

Zespół objawów pojawiających się w wyniku nadmiernego pobudzenia układu przywspółczulnego, spowodowanego zwiększonym wydzielaniem acetylocholiny (ACh) lub zablokowaniem acetylocholinoesterazy rozkładającej ACh. Zespół spotykany najczęściej w wyniku ostrej intoksykacji niektórymi grzybami (muchomor czerwony), insektycydami fosforoorganicznymi i insektycydami karbaminianowymi. Ponadto występuje on na skutek działania gazów paraliżujących stosowanych jako bojowe środki trujące (tabun, soman i sarin).

Toksydrom cholinolityczny (atropinowy)

Spowodowany jest ksenobiotykami kompetencyjnie blokującymi działanie ACh w stosunku do receptorów muskarynowych i nikotynowych. W tej grupie znajdują się trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD), niektóre neuroleptyki, leki przeciwhistaminowe, leki przeciwwrzodowe, alkaloidy tropanowe obecne w niektórych roślinach, np. bieluniu, pokrzyku.

Toksydrom sympatykomimetyczny

Objawy są skutkiem silnego pobudzenia układu współczulnego. Najczęściej spotykanymi ksenobiotykami wywołującymi ten zespół są narkotyki – amfetamina, kokaina, efedryna, duża grupa nowych narkotyków syntetycznych – pochodnych katynonu, a także niektóre grzyby i inne substancje halucynogenne.

Toksydrom serotoninowy

Wywoływany jest przez substancje zwiększające przekaźnictwo serotoninergiczne w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN) oraz w narządach obwodowych. Spotykany w zatruciach lekami zwiększającymi uwalnianie serotoniny, inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny (tzw. SSRI – selective serotonin reuptake inhibitors) i agonistami receptora serotoninowego (np. dietyloamid kwasu lizergowego [LSD – lysergic acid diethylamide]).²

W toksykologii znane są również inne toksydromy, które pozwalają na rozpoznanie czynnika lub czynników sprawczych. Są to zespoły objawów spotykane w toksykologii substancji lotnych (gazowych), w zatruciach pochodnymi opiatowymi czy toksydromy mające znaczenie w rozpoznaniu substancji toksycznej w przypadku skażeń chemicznych.⁶

W badaniu przedmiotowym zatrutego chorego należy ocenić stan funkcjonowania praktycznie wszystkich układów i narządów. Dokładne badanie i ocena parametrów życiowych oraz obserwacja ich dynamiki już w trakcie wstępnej diagnostyki zatrutego pacjenta mogą dostarczyć istotnych wskazówek i ukierunkować dalszą diagnostykę, a także przybliżyć do rozpoznania zatrucia konkretną substancją lub grupą substancji, np. lekami nasennymi, lekami działającymi na układ krążenia czy alkoholami niespożywczymi.