W ciąży najczęściej występują zaparcia czynnościowe, niezwiązane z przewlekłą chorobą ani z defektem anatomicznym.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien umieć:

• przedstawić najczęstsze przyczyny zaparć w ciąży

• zalecić kobiecie w ciąży z zaparciami postępowanie dietetyczne

• zlecić kobiecie w ciąży z zaparciami bezpieczne środki przeczyszczające

• rozpoznać sytuację wymagającą skierowania kobiety w ciąży z zaparciami do innych specjalistów

Zaparcie jest jedną z najczęściej zgłaszanych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Trudno jednak podać uniwersalną definicję, ponieważ różni ludzie różnie rozumieją zaparcie. Subiektywne i obiektywne definicje zaparcia obejmują: 1. wzmożone parcie na stolec bez następującej po nim defekacji lub z oddawaniem twardego, zagęszczonego stolca, objawom tym towarzyszy zmniejszona częstość oddawania stolca oraz uczucie niepełnego wypróżnienia się; 2. mniej niż 3 wypróżnienia tygodniowo, dzienna masa stolca <35 g lub wzmożone parcie na stolec w >25% defekacji; 3. wydłużony tranzyt treści przez całe jelito lub przez jelito grube.

Patogeneza

U zdecydowanej większości pacjentów z zaparciami czas tranzytu przez górny odcinek przewodu pokarmowego i jelito cienkie jest prawidłowy. U części dochodzi natomiast do spowolnienia tranzytu przez jelito grube. Przyczyna tego spowolnienia jest nieznana (spowolnienie idiopatyczne) lub jest następstwem zaburzeń motoryki jelita grubego w przebiegu różnych chorób albo stosowania różnych leków (tab. 1).¹ Funkcję motoryczną jelita grubego, odbytnicy i odbytu koordynują trzewne nerwy współczulne i przywspółczulne. Z tego powodu choroby ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego mogą być skojarzone z zaparciami. Dystalny odcinek jelita grubego zaopatrywany jest przez unerwienie przywspółczulne z nerwów krzyżowych, które przechodzą przez miednicę i wnikają do ściany odbytnicy. Przecięcie tych nerwów lub urazy w okolicy nerwów ogona końskiego prowadzą do zmniejszenia napięcia mięśniówki z upośledzeniem motoryki jelita grubego, rozszerzeniem okrężnicy i upośledzonym czuciem w odbytnicy, co ostatecznie skutkuje zaparciem stolca z zaleganiem treści w dystalnej części okrężnicy oraz upośledzoną defekacją. Podobne zaburzenia mogą powstawać w następstwie urazów rdzenia kręgowego, szczególnie odcinka lędźwiowo-krzyżowego. W przypadku uszkodzeń górnego odcinka rdzenia kręgowego odruch defekacji można wyzwolić ręczną stymulacją kanału odbytu. Oprócz szeroko pojętych zaburzeń neurologicznych (tab. 1) przyczynami zaparć mogą być różnego rodzaju zaburzenia metaboliczne (np. cukrzyca) oraz choroby przebiegające z obstrukcją przewodu pokarmowego (np. rak jelita grubego). Zaparcia występują również w przebiegu czynnościowych zaburzeń funkcji jelit. W przypadku zespołu jelita nadwrażliwego (IBS – irritable bowel syndrome) okresy zaparcia mogą występować na przemian z biegunką lub normalnym rytmem wypróżnień.