W kolejnej części cyklu „Profesjonalizm a kompetencje społeczne” omówione zostaną zagadnienia dotyczące specyfiki zespołu wypalenia zawodowego (ZWZ) w praktyce lekarskiej. Zaprezentowana zostanie także krótka instrukcja działań profilaktycznych, której zastosowanie może zapobiec rozwojowi ZWZ.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien:

• znać ogólną definicję ZWZ i rozumieć jego związek z zagrożeniami dla postaw profesjonalnych

• znać objawy ZWZ i potrafić przeprowadzić wstępną diagnostykę i autodiagnostykę

• rozumieć znaczenie profilaktyki ZWZ i potrafić ją zastosować w codziennej praktyce, jak również sięgnąć po pomoc profesjonalistów

Zespół wypalenia zawodowego – charakterystyka zjawiska i przyczyny

Zespół wypalenia zawodowego został po raz pierwszy wstępnie zdefiniowany przez Herberta Freudenbergera w latach 70. XX w. jako zjawisko ściśle związane z wykonywaną pracą zawodową, występujące w profesjach o wysokim stopniu społecznej i etycznej odpowiedzialności, które niewątpliwie obejmują pracowników ochrony zdrowia, nauczycieli czy pracowników socjalnych.¹

Następnie Christina Maslach wraz ze współpracownikami opracowała składowe ZWZ oraz kwestionariusz służący do jego oceny (Maslach Burnout Inventory). Na ZWZ składają się trzy podstawowe elementy: wyczerpanie emocjonalne, depersonalizacja przejawiająca się jako zachowania cyniczne oraz niska skuteczność jako profesjonalisty.²

Stosunkowo przejrzystą i obrazową wydaje się definicja ZWZ, która opisuje go jako stan fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania, spowodowany przez długotrwałe zaangażowanie w sytuacje obciążające pod względem emocjonalnym.³ Warto podkreślić, że ZWZ nie jest zwykłym zmęczeniem, ponieważ można być bardzo zmęczonym pracą, ale czerpać z niej satysfakcję, natomiast w ZWZ się jej nie odczuwa^3,4

Od czasu pionierskich badań Maslach i wsp. wielu badaczy podejmuje się zgłębienia problemu ZWZ, podnosząc wielokrotnie kwestię braku transparentnej definicji oraz ścisłych kryteriów jego rozpoznania. Wiedzie to do bardzo zróżnicowanych wyników badań nad ZWZ, poczynając od zagadnień epidemiologicznych. Podczas gdy naukowcy pracują nad ZWZ pod kątem kryteriów medycyny opartej na faktach, co jest niezwykle chwalebne, codzienna praktyka lekarska przeładowana ogólnymi trudnościami czasów, w jakich przyszło nam żyć, wskazuje na stałe szerzenie się objawów tego zespołu wśród kadry medycznej. Zjawisko to przekłada się, niestety, na częstsze błędy w zakresie profesjonalnej opieki medycznej, niezadowolenie pacjentów z jakości oferowanej pomocy, a także liczne ataki medialne, co wydaje się pewnego rodzaju zamknięciem błędnego koła, które w opisanej sytuacji powstaje. Według różnych opracowań ocenia się, że ZWZ występuje u 10 do 50% studentów i pracowników opieki medycznej.^5-14