W marcu 2014 roku trzy czasopisma: „European Journal of Endocrinology”¹, „Nephrology, Dialysis, Transplantation”² oraz „Intensive Care Medicine”³ opublikowały wytyczne dotyczące diagnozowania i leczenia zaburzeń stężenia sodu pod postacią hiponatremii. Przesłanką do przedstawienia wytycznych stał się fakt, że hiponatremia definiowana jako stężenie sodu poniżej 135 mmol/l jest jednym z najczęściej obserwowanych zaburzeń wodno-elektrolitowych. Wytyczne podzielono na 3 części: w 1 opisano patofizjologię hiponatremii, w 2 diagnostykę hiponatremii, a w 3 leczenie hiponatremii.

Autorzy uznali za użyteczne ujęcie na początku swoich wytycznych patofizjologii powstawania hiponatremii jako podstawy do przejrzystego przedstawienia pozostałych dwóch części.

Część 1. Patofizjologia hiponatremii

Założenia ogólne

Hiponatremia zwykle związana jest z zaburzeniami równowagi wodnej w organizmie, kiedy stwierdza się dysproporcję pomiędzy wodą a aktualną zawartością sodu i potasu. Hiponatremia najczęściej wiąże się z zaburzeniami aktywności wazopresyny, nawet jeżeli przyczyna utraty sodu jest wybitnie nerkowa.

Sód wraz z pozostałymi jonami wpływa na osmolalność osocza. Całkowita osmolalność dotyczy wszystkich osmoli zawartych w osoczu, niezależnie od ich zdolności do przechodzenia przez błony komórkowe, natomiast efektywna osmolalność związana jest z tzw. osmolami efektywnymi, które przechodząc przez błony komórkowe, powodują przesunięcie wody pomiędzy przestrzenią zewnątrzkomórkową (ECF – extracellular fluid) a wewnątrzkomórkową (ICF – intracellular fluid), a tym samym odpowiadają za ciśnienie osmotyczne i aktualną efektywną osmolalność osocza. Różnicę między osmolami efektywnymi a nieefektywnymi przedstawiono w tabeli 1.

W hiponatremii zwykle obserwuje się niską efektywną osmolalność, przez co osocze jest hipotoniczne. W takiej sytuacji dochodzi do przesunięcia wody z przestrzeni zewnątrzkomórkowej (ECF) do przestrzeni wewnątrzkomórkowej (ICF), co w konsekwencji prowadzi do obrzęku komórkowego.

Obecność w osoczu dodatkowych osmoli efektywnych powoduje, że mimo występującej hiponatremii osocze staje się izotoniczne lub hipertoniczne.

Hiponatremia może również współistnieć z hipowolemią, normowolemią oraz hiperwolemią.

Regulacja homeostazy wodnej

Stężenie sodu jest determinowane ilością sodu w stosunku do ilości wody w płynie przestrzeni zewnątrzkomórkowej (ECF). Dwa główne mechanizmy regulujące gospodarkę wodną oparte są na poczuciu pragnienia oraz wydzielaniu wazopresyny.